Saturday, August 29, 2009

“Haddaan Dhergo maba tago”

Daljire - DALJIRE

“Haddaan Dhergo maba tago”

By A. Geeljire

Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.

Dubbe:Horta nimanyoo waanigii Ramadaanta qaadka iska deyn jiray ee mafrishkana fasixi jiray laakiin markaan arkay cid kale iska daayoo Guurtidii oo fasax tegi weyday ayaan anna idhi mafrishkii xidhi mayo oo kalfadhi aan caadi ahayn baynu gelaynaa, codna loo qaadi maayo. Bal horta aan daaqadda inaga xidho.

Doolaal:waar sidaad leeday? Ha nagu xidhin daaqadaha waa kulayle. Taraawixiidii baanu ku soo yar kululaany eh. Halkuuse qiiqa sigaarku ka baxayaa haddaad nagu arjunto meesha?

Dubbe:waar u kaadi waxba ma ogide meeshu waa waddo eh.

Dollaal:oo waayo hadday tahay? Sawtii weligeedba ahayd ee daaqadahu noo furraayeen.

Dubbe:waar dumar baa meesha mara nninyow.

Doolaal:Muxuu ku hadlayaa? Oo hadday maraan waayo.

Dubbe:Sawtan la yidhi dumar askar wata oo Madaxtooyada ay saaxiib yihiin ayuumbaa daf ku soo odhanaya oo kan ii xidha ayuumbay odhanayaan Daahir buu sawirkiisa ka sii jeestay ama wax ku yidhi dabadeedna meel aad martay lagu arki mayo. Ta kale waxaan garan waayay marka la leeyahay “dumar mataxtooyada la saaxiib ah” waa maxay? Side madaxtooyada dumarku ula saaxiibaan? Wallaahi inaynu UDUB wax walba ka maqli.

Doolaal:Waar waxaad sheegayso garan maynee daaqadaha naga fur.

Dubbe:Horta laba arrimoodba way iga qosliyeen doorkan. Dhallinyaradaa saxafadda ee bixisay ereyga “dumar Madaxtooyda la saaxiib ah.” Iyo maahmaahdii Abiib Timacadde ugu maahmaahay Ina Rayaale ee Haatufna sawir gacmeedka ka samaysay.

Doolaal:Oo maxay ahayd?

Dubbe:Wuxuu yidhi. “ninbaa maqaaxi (hudheel) awlal hilib ah ka dalbaday. Markuu kii liqay ayuu mid kalena dalbaday oo liqay. Lacagtii keen baa la yidhi. “ma hayo, waanan gaajaysnaa” ayuu yidhi. Haddaad mid cuntay oo gaajo kuu geysay lacagna aanad isku ogeyn maxaad ka labaad kuu geeyay baa la yidhi. Orodoo iska tag oo hadaba na dhaaf. Intuu dharkii la baxay ayuu yidhi. “haddaan dhergo maba tago illaa aan .......................”

Doolaal:Ma halkaasaa maraysaan oo waxasaa ku hadlaysaan?

Dubbe:Waxaan ku weydiiyay nimanka odayaasha ah ee xildhibaanada maxaa helay? Anigu rag waaweyn oo sharaf leh ayaan ku iqiine sidee wax noqdeen?

Doolaal:maxay sameeyeen? Haddii meesha laysu joojin waayo saw inuu raggu wax iska celiyo maaha?

Dubbe:Waxa la yidhi wax allaale wixii qaad lagu raro haddu gaadhi yahay, hadduu dameer yahay iyo hadduu dad yahayba wuu ka dheereeyaa kuwa kale ee la midka ah. Iminka bal amarka Ilaahay qof alla qofkii Ina Rayaale arrin la wadaagaa maryahuunbuu dhiganayaa oo odhanayaa “maba tago haddaan dhergo” Bal raggan wada qandaraaska iyo kirada iyo hantida umadda wada jaqaya ee ay ahayd inay iyagu nabadda ilaaliyaan ee iyagii dagaalka abuurya day? Miyaanay Aakhiru samaan ahayn?
Waxa kale oo aan la hadlayaa saddex xildhibaan oo aan aad u jeclahay laakiin beryahan aan waxba ka garan la’ahay oo buuqan uu ku dhex jira. Waxaa idhi:

Caligaa(gabiley) dhako xiir iyo
Dable xoolo-cir-doon iyo
Dar kaloo ka xunoo
Xuunsho soor la wadaag ah
Qalbigaan ka xidhoo
Xanaaq iima hayee
Xildhibaanada qaar
Siduu xaal ka noqday?
Geesigii Axmed Xoor (Weysacadde)
Een xorayntii ogaa
Xaq siduu ugu hiishee
Xabadii ku dhacaayay
Xagluu ay go’an yiin
Xisbi waa la galaayoo
Xor baa loo yahay taase
Kuwii xaabshay boqnaa
Sawkan xeelad ku raacay
Ee fulinaaya xumaanta
Siduu xaal ka noqday?

Huruuf way ku xantaane
Wejiguu yar xabuuso
Qofaan xaalad aqooni
Xanaaq buu u tirshaaye
Xuseen waa oday weyn(xuseen ismacil)
Waa xabiib dadwedeen ah
Anigoon xistiyaynin
Xubiguu waddinkiisa
Xabadkawgu hayaana
Xisaab wuu ka batee
Sawtan xaajo ka hoostay
Uu Sidii qaalin xumaaday
Oo xagaa dib ka qooqay
Xodhxodhuun guriyee
Xiisadaa kiciyee
Xaruntii burburshee
Golahii xannibay
Siduu xaal ka noqday?

Xildhibaan Sanqalaawe
Nin xurmeeya dadkoo
Xanaanshoo wax taro
Xariir oo gob ahoo
Xishoodaan ku iqiine
Sawkan xaytay maryaayee
Xayadii ka tegee
Xunbaduun qubayee Xadhkihii jarayee
Xeerarkii ka gudbay
Siduu xaal ka noqday?


Doolaal:iska dhaafoo waxaasoo waataa afka gacanta geliseen ee dunidaay na soo gaadh lahaydeene horta ma laydin yidhi Rayaale la bedeli maayo ee sheeko kale keena. Maxaydin yeelaysaa iminka?

Dubbe:’aar anaga taa cidi nama odhan kartee. Maxaad u malaynaysaa dhexdhexaadinta Guurtida iyo Salaadiinta?

Doolaal:Oo maxaad qoladii kale ee saxaafaddu abaabushay uga tagtay?

Dubbe:qolada saxaafaddu iyagu waxay la kulmaanba waa dhexdhexaad eh bal adigu maw malaynaysaa Xaaji Cabdi,Gacan,Muxumed Aw Axmed iyo Dheeg baa dhex noqonaya? dee waa haddii dameero geel dhalay la arko. Ta kale markaanu Ina Suldaan Cabulqaadir,Buro-madow iyo Dakharre ergo dhex ah u qaadanayno maanu Cawil,Cirro iyo Jaamac Biin ergo u qaadano. Ma waxbaa noo dhiman.

Doolaal:Oo maxaad u deedafeynaysaa haddaa ma ku macaaradka ah ayaa dhex noqonaya?

Dubbe:waar horta anigoon adayaasha xumaanba oga jeedin haddana nin aan maalin qudha sidii Ilaahay u abuuray dhex noqoni siduu dhex u noqonayaa waa yaabe? Miyaanay su’aal meesha ku jirta ahayn adeer.

Waar dee haysu kaaya dhegeysanina ee nook ala fura maragga.

Doolaal:Wax kale ma haysaa?

Dubbe:Haa oo waxaan hambalyo u dirayaa taageerayaasha labada xisbi ee Kulmiye iyo Ucid ee sida nabadgelyada ah u soo baxay iyo ciidanka Booliska oo doorka koray. Imisaanu lahayn waxba dhici maayaan haddii xukuumaddu xabbadda joojiso.

Waa inoo maka xiga haddii eebe idmo.
A. Geeljire

Hal laba ku dhufo

DALJIRE


Hal laba ku dhufo

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.

Dubbe: Ma maqashay maahmaahda la yidhaa “hawraareey ninna si kuu yidhi, ninna si kuu qaaday?”

Doolaal: That is called misunderstanding. Is maan dhaaf baa la yidhaa.

Dubbe: Waa markeenii. Weligaabaad markaad maqasho gaalo weftiya ayaa timi ama soo socota aad Ingriisi sheekheedu dhintay oo daxalaysatay ugu tijaabin jirtay aniga.

Doolaal: Go ahead. Muraadkaaga sheego Ingriisida waa la bartaaye.

Dubbe: Horta wax barashadaasaan ku xusuustaye waxa la yidhi oday Ina Cabdi Xaabsade oo ka mid ahaa raggii iyagoo fardo fuushan oo qoryo sita iskuulada la qoray baa macalinkii xisaab u dhigay oo yidhi. “hal laba ku dhufo.(1x2) markaasuu ku jawaabay “dee ku dhuftay oo afar qaaday ee maxaad ka sheegey aad.” Hal laba dhengadadood gogga u geli buu mooday. Is maan dhaaf baa la yidhaa. You understand?

Doolaal: The camel boys are stupid and cruel. They beat the animals. Geeljiruhu waa xayawaan. Xoolihii bay ul la dhacayaan. Inay naf leeyihiin miyaanay ogeyn

Dubbe: Bal ka cid stupid ku sheegaya eega? Waar dhegeyso. Mid yaroo isna ciyaalo iskuul ah oo ololahii reer miyaga loo diray baa odayadii uu wax u dhigayay isagoo u jeeda qora, yidhi. “koofiyad dhig.” Waa iska bixiyeen oo dhulkay dhigeen. “cimaamad dhig.” Waa dhigeen iyana. “shaadh dhig.” “waar ma reer baynu oodaynaa intay yidhaadeen bay iyana bixiyeen. Markii dambe ayuu yidhi. “macawis dhig.” “aar kani macallin maahee inaga keena bay yidhaahdeen oo dareereen. Intaana waanu garan weyney.

Doolaal: what you mean? Maxaad uga socotaa iminka?

Dubbe: waxaan uga socdaa bal dalkan dhan ee cid cid af garata laga la’ yahay ee kolba Ina Rayaale dhan u tukinayo eeg. mar wal oo wax qaso anaguna waxaanu u qaboojinaa arrinta dalka iyo dadka wanaagooda ka taliya isna wuxuu u qaataa inuu naga adkaaday oo kibir baabu ka sii qaadaa. Iminkana Jamac Sweden kii digaagadda cunay ayaabu helay oo markhaati beenaale la garab taagan. Haddaba horaan wax walba u dhignay oo wax dambee oo aanu dhignaa naguma hadhin ee waa halkii Ina Cigaal eh (AHN) “qaawanaanta ayaynu isku arkaynaa.”

Doolaal: What chicken? Jaamac Sweden ma xoor baa waa maxay digaagaduu cunay?

Dubbe: Haddaanu xoor ahayn waa maxay baalashan digaagga ee afkiisa ka soo jeedaa? Horta Jamac Sweden iyo magaca Peace la yidhaa ee gaaladu wadato laysma tuso. Beri buu ka shaqayn jiray hay’ad la yidhaahdo Life and Peace oo gaalo leeday. Musuq buu dabada u qabtay. Xisaab celin buu soo dallacay. Gaalkii baa hal laba si kasta ugu dhuftay oo xisaabtii baa is qaban wayday, ama aan idhaahdee, afar qaadi weyday. Dib buu ugu soo celiyay. Mid ka daran buu haddana jaamac soo dallacay. Gaalkii baa waraaq Nairobi uga soo qoray sadar keli ah. Wuxuu yidhi. “Dear Jama; please eat the eggs but do not eat the chicken.” (beedka cun jaamacow oo digaagadda ha cunin) Haddaba tii buu Interpeace na ula yimi.
Doolaal:Which comes first, the chicken or the egg? Keebaa dunida ku soo horreeyay ma beedka mise digaagadda? Waar qoladiinan mucaaradka ahi doorasha soo gala haddaydin wax isla haysaan hadalka iska daayoo

Dubbe: Waar muxuu ku hadlayaa wuxuu? Halkeed inoola kacday? Horta eraygan mucaarad cid gaar ahi ma leh. Anagu xukuumadda ayaanu mucaarad ku nahay idinkuna golayaasha baarlamaanka ayaa mucaarad ku tihiin ee la soco. Doorashadana Ina Rayaale runta maruun u sheega oo waxaad tidhaahdaan Mugabe ma tihid, Ismacil Cumar Geele ma tihi, Meles Zenawe ma tihid ee wixii inoo wada dan ah yeel oo diiwangelinta yeel.

Waa inoo qoraalka xiga haddii Eebbe idmo.

A. Geeljire

Guurti Baa Dhex ah?...Hayga Qoslin

DALJIRE


Guurti Baa Dhex ah?...Hayga Qoslin

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.

Dubbe: Afar Cali wax dhaha maanta nimanyow.

Doolaal: afar Cali oo maxay ah? Waar iska qayil Caliyo layne.

Dubbe: Cali Maarshaal in Ilaahay u naxariisto oo qabriga u nuuro oo jannadii geeyo dhaha oo faataxada u mara.

Doolaal: Faataxa. Amiin...

Dubbe: Cali Biikalo isagoo nool oo inna dhex jooga haddana faataxada u mara oo u duceeya.

Doolaal: Ma qof nool oo faataxada loo maro ayaad aragtay?


Dubbe:
Qofkii aad jeceshay ayuumbaad ama u ducaysaa ama waanisaaye faataxada u mar baan ku idhi.

Doolaal: Soco.

Dubbe: Cali Guray oo saaxiibkay ah waxaad tidhaahdaan Afhayeen UDUB noqtay ee Nag-nagle UDUB ha noqon, waa naga talo eh.

Doolaal: Waa maxay Nag-nagle UDUB?

Dubbe: Adigu isagaa garane dheh uun.

Doolaal: Dee waanaan odhanayn.

Dubbe: Cali Warancadde oo isna saaxiibkay kale ah waxaad tidhaahdaan awrkaaga awrka Cawil ka fur.

Doolaal: Oo awrka cawil ma dadkuu cunaa?

Dubbe: Adigu hadalka badan maad iska dayn oo waxaanu ku nidhaahno dheh uun maad odhan? Haayoo Awrka Cawil meel wanaagsan geediga ma furo. Waar Calow mustaqbalka dheh. Caloooooooooow beelaha Somaliland oo laysku diraa dawo ma leh. May maqlaysaa?

Doolaal: Waar wax kale ma haysaa?

Dubbe: Haa. Waan hayaa. Waxaan hayaa wax kaa qosliya hadduu kugu hadhay gawso xumeyde.

Dolaal: Waa maxay?

Dubbe: ma maqashay Xaaji Cabdi iyo xubno kale oo leh Guurtidu dhexdhexaad ha noqoto?

Doolaal: maxaa taa ku jaban?

Dubbe: Weligaa miyaad aragtay Xaaji Cabdi oo dhex ah isago dhanka xukuumadda u wada mooyaane?

Doolaal: Dee saw oday maaha?

Dubbe: Waar dhegeyso illayn odaynimadiisa kamaanaan hadal eh. Hadalka ha duwine. Xaajigu markuu leeyahay dhex noqda inyar ka hor go’aankii Ina Rayaale diiwaangelinta ku laalay buu ku taageeray weliba wuxuu yidhi “ninkii diida go’aanka Ina Rayaale isagaa circa roob ku og.”

Doolaal: Dabeedna?

Dubbe: Dabeed waan la yaabay dee. Xaajigii baan u tegey waxaan ku idhi awow, xaaji ma maqashay in uu Ina Rayaale habeen oo dhan u soo jeedo si uu ogaado halka ay habeenkii cadceedu gasho markay dhacdo? “waabuu soo ogaaday oo aniguu ii shegay qofka rumaysan waayaana waa qaran dumis” ayaabu Xaajigii yidhi sidaan wax kale uga filaayay.

Doolaal: Xaajiga been ha ka sheegin.

Dubbe: Horta Xaajiga iyo Ina Rayaalahan hogga cadceedu gasho soo arkay ee xaajiga u sheegay waxa ka liita dadkayaga dhegeysanayaa ee mar walba tooda ku socda. Miyaanaan ka liidan?

Doolaal: Madaxda saw in la dhegeysto maaha?

Dubbe: Waar dhegeyso waryaa madaxlayne. Ma waxaanu dhegeysanaa xisaab caanteynka Ina Rayaale iyo caqli laawayaasha la taliyaa ay ku soo fakireen?

Doolaal: maxay ku fakireen?

Dubbe: waxay isu geysteen xisaab yar oo odhanaysaa Samarroon iyo Harti codkooda inaa boobtaan cidi iska kiin hortaagi mayso oo dhankanan Ina Xaabsade ayaa ku filan dhankanan badhisaabka Awdal. Goboladada kalena badhkiina aydin boobi ama lacag ka bixiya ama xoog ku qaata oo. Haddaba dhawr goor oo hore ayay arrintayadu noqotay “Deeriyahanow ma baqateene” door Deerayahan baqan mayo ee u sheega.

Doolaal: waar muxuu leeyahay?

Dubbe: Ma waxaynu rumaysanaa Ina Rayaale oo leh dalkaan u hiilinayaa ilaalinayaa? Madaxweynaha dalkiisa ilaalinayaa tuugo uu sallaxanayo kuma ilaasho ee dadkiisu ilaaliyaa xaqooda, musuqmaasuqa ayuu iska daayaa,hantida qaranka ee uu ku takrifalayo ayuu iska daayaa,baloodhada uu iibinayo ayuu iska daayaa, daaraha uu debedda ka dhisanayo ayuu iska daayaa, dulmiga uu dadka ku xidhayo ayuu iska daayaa, caaglaha uu ciidamada kaga cuno lacagta ayuu iska daayaa,kuwii dhibaato dhex marto ayuu kala hagaajiyaa, beelaha iskuma diro, dagaaladii sokeeyo soo noolayntooda cod kuma raadsado,shaqo ayuu dhallinta u raadiyaa. Bal Gaal buu eryey wax siinayay oo taageerayay oo markaasuu inoo tusayaa inuu dalka wax u tarayo. Miyaanu inoo sheegeyn halka cadceeddu ku hoyato. Somalilandeey toos.

Waa innoo qoraalka xiga.

A. Geeljire

Kala Maan

DALJIRE


Kala Maan

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.

Doolaal: Waar hargab-doofaarkii dawo ayaa loo helay ma maqasheen?

Dubbe: Oo haddii loo helo ma kolbaa umadda u soo iibinaysaan maxaa kaa galay waxa la helay? Mayee waxaanu hellay liiskii sirta ahaa ee wax qabadka Ina Rayaale ee uu doorashada ku gelayo ee uu Madaxweyne ku xigeenka u gudbiyay.

Doolaal: oo cid waliba wax qabadkeeda way soo ban dhigaysaa maxaa kiisa sheegay ee gaarka ka dhigay?

Dubbe: Horta anigu illayn waan aqaannaaye waxa yaabay dadkii islahaa waxbuu soo ban dhigi doonaa. Horaan idiinku sheegay intaynu inagu ka fakiranayno dal iyo wax qabad weyn isna arrimo yar-yar oo isaga ku weyn ayuu u haystaa wax qabad. Kala maan baynu nahay.

Doolaal: Adiga yaa kuu sheegay ee kaaga warramay shirkooda?

Dubbe: Duqsi gidaarka fuushanaa oo gaadhigaaga soo raacay ayaa halkan mafrishka iigu warramay sidanna wuu ahaa warku:

Kuxigeenka: Madaxweyne doorashadii waa dhowday waa dhowday. Haddii Eebbi idmayo waa inaan dadka wixii aynu qabany u soo ban dhignaa markaa bal wixii aad hayso ii sheeg aan meel isugu keeyee.

Rayaale: Qolaan la yar ballansanaaye miyaad salaasada inooga dhigtid gelinka dambe.

Ku:maya maya arrimahan oo kale Axadda ayaa la sameeyaa. Axad baa dunida la taagay. Wixii aad unkayso Axadda ayaa la qabtaa. Markaasu meded yeelanayaa.

R: Kow dhehoo waanigii Aamina Weris, xaaska Axmed Siilaanyo shaqada u diiday
Ku: maan jeclaysanne. Xaasidnimo ayay ahayd oo babul xaasidkuna waa khatar cadiim. Aakhirana xaasidka hoygiisu waa “fi Naari” naartuu ku daaimayaa.
R: waanigii Raaqiya Oomaar Caayay.

K: Istaaqfurullah. Qawlun xasanun, hadal wanaagsan baa madaxda looga baahan yahay
R: waanigii xaaskii maxamed Xaashi shaqada ka eryay.
K: Nacam nacam. Xasan Gadhweynaa ii sheegayaye
R: Inantii hay’adda xuquuqda adamaha waanigii ka xidhay hay’addii.
K: Injaaz cadiim. Nacam.go’aan wax ku oola ayuu ahaaye
R: Adna Adan waanigii shaqada ka eryay
K: Waa qodob. Ahye. Ma jeclaysan arrintaase.
R: Kuwii yaryaraa ee magacbixiintii xaafadda Cabdi Iidaan ee loo bixiyay Sheekh Muuse ka mudaharaaday waanigii laba ka dilay.
K:”Kullu nafsin daa’iqatal mawd...’baa la yidhi. Anba kuwii dhakhtarka ayaa igu maqane.
R: kuwii riiggana ku dar. Iyana labaan ka reebay.
K: Raximahumu laah. “inna laaha qafuuru raxiim wa yaqfiru jamiical dunuub.” Tii yarayd ee beerta xorriyaddana ku dar
R: yarkii darawalka xaaska u ahaa ee Abshir waanigii xidhay.
K: afkiisuu haysan waayay eh. “idal kalaamu minal fidah wal sukuutu minal dahab”
R: waanigii Axmed Siilaanyo rasaaseeyey.
K: waan ka xumaadaye
R: Kulmiye iyo Axmed Siilaanyo ayaan madaarka u diiday
K: arrinkaa Khada’ idaari buu ahaa. Maa kaan laasim. Waan ka xumaaday
R: Ina Xaashi iyo Gaboose ayaan xidhay
K: xxxmmmm xxmmmm. Way jirtay
R: Ina Suldaan Cali baan xidhay
K: Al qaanuunu fowqal kul. Cidina sharciga kama sarrayso
R: Djibouti baan baasaboor ka helay.
K: Maashaa Allaah. Khabarun saciid. Goorma?
R: Berbera....
K: waar u kaadi u kaadii.. calaa mahlak... haynugu soo qaadin.
R: Adhiilayaashii kibray baan xamagga ku dhegey
K: ma jeclayn midhkaase
R: Beertaydii Camuud baan ceel ka qoday
K: “...wa jaclnaal maa’a ku shey’in xayaa....” waa nimco eh. Oo buqdaasuu hayaa? Taydii Xamaas ku till oon baa looga qaxay.
R: Kalluunkii baa toos u dhoofa
K: Al bakhiil cadu laah. Adigaa isku koobayaye
R: miyaanan iskaraabkii badh ku siin
K: qaliil buu ahaa. A innahu qadacta min jismak. Fara guudkood
R: Xaflad dumarka ah oo londan ah oo laysku arkay baan ka qayb galay.
K: Inna kaydahunna cadiim. Waan ka cararay anigu markaan Londin tegey.

Waa inoo qoraalka xiga haddii Eebbe idmo.

A. Geeljire

Gobolkee Dul Badan?

DALJIRE

Gobolkee Dul Badan?

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.

Dubbe: Waar heedhee ninkii Madaxweynaha ahaa wuxuu kolba ina yidhaahdo ictiraaf baan doonay ma hadduu yidhi “ictiraafka waxa ka muhiimsan qarafaysiga”

Doolaal: Waar dee qarafaysi muu odhan ee wuxuu yidhi dhaqaalaha.

Dubbe: Oo dhaqaalahuu keenay waa maxay kolba nin carab ah ayuu wax ka soo baryaa badhna jeebka ku shubtaa badhna intuu keeno ayuu dhallinyarada ku toogtaaye?

Doolaal: muxuu toogtay ee aad sheegaysaa? Waar dee malaa ma miyir qabtid.

Dubbe: Miyaanu riiggii u carabka ka soo amaanaystay carruur ku layn oo aanu odhan inay ila maamulaan bay doonayeen oo aanu riiiggiina beertiisa Camuud geysan? Waar wixiisu qarafaysi bay ku dambeeyeene iska daa.

Doolaal: Soomaalidu waa taa dee. Haddii wax loo doonana waxay odhanayaan waa qarafaysi. Sina lagaga amaan heli mayo.

Dubbe: Waar taa iska daayo maxaa u tegi weydayn Maraykankii dadkoo dhan lagu soo casuumay ee qaddiyadeenna uga hor sheegi weydeen Guriga Wakiilada Maraykanka ee Congress?

Doolaal: Saw na odhan maysaan Sheekh Shariif iyo Puntland bay la shireen.

Dubbe: Waar jaahilnimo ayaa idn haysee meesha illaa Ugaanda ayaa lagu casuumay oo guddi baa war bixin la siinayay ee may ahayn shir. Qolaba mar bay guddida hor fadhiisanaysay oo waxay la tahay u sheegaysay.

Wuxuunbaa odhan lahaydeen waxaanu rabnaa waa sidaa iyo sidaa...ama waxay nala tahay sidaa iyo sidaa... ma maryahay idinkala hadhi lahaayeen?

Doolaal: Waar bad ha na gelin anaga. Ordoo taga dee idinku.

Dubbe: Waar weligiinba “kob caleen leh” kamaydaan soo durdurine anigu shir baan ka imi gobolada dalku isgugu yimaadeen.

Doolaal: Oo muxuu ahaa maan maqal ba eh

Dubbe: Anigaa qabtay oo gobol walba idhi cid soo dirta. Ajandahuna wuxuu ahaa

“gobolkee dul badan?”

Doolaal: sidee yacnii?

Dubbe: Waxaan idhi bal dooda oo marka la eego beenta Ina Rayaale idiin sheegay iyo sida uu dalka u maamulaa saamaynta ay idinku leedahay gobol walawba banka soo dhig. Sidanna way u dhacday iyada oo aan soo koobay:

Saaxil: horta goboladu inay isku baroor darsadaan maaha. anaga waxa na gaadhay cidna may gaadhin. Dekedda dalka oo dhan dhakhligiisu ka soo baxo ayaanu lahayn. Intay dhaqdhaqaaqaysay wixii ka soo baxay jeebkuu ku shubtay Ina Rayaale. Markii dambe wuu xidhayba. Kolba isagoo iska-roga dhgxaan ah sita ayuu noo yimaadda na shiidaa weliba. Laba nin oo isu seediyana tunkaas uun kaga taagnaada ayuu yidhi. Haye. Miyaa taa qabtaan? Iyo weliba qaar kale.

Togdheer: Horta anagu xukuumaddaa Somaliland waxay na tarto iska daaye sidii aanu hashii dhashay ee SNM la odhan jirnay hoosteeda uga soo jiidnay ee aanu xabka xayuubinnay ee aanu qotominay harraatidii ay nagu bilawday ayay ku duqooday. Anaga lacatayadii iyo dhaqalahayagii oodhan baa Giimbaar la geliyay. Sanad walba lacagta umadda ayaa lagu cunaa oo la yidhaa Burcaanu lacagta ka bedelaynaa. Intaa waa layku kaaya diryaa fidno ayay nagula dhex jirtaa. Dhanka madaxda. Adeer Madaxweyne ku-xigeenka oo wadaad ah iyo seeddigii baad ka cabanaysaane yaa idin dhaama?Weli miyaa Jaamac Biin,Cawil, Ina Sulub iyo Ina Saleebaan weyne laydiin soo diray? Haddanu bad leenahay waanu ku guri lahayn anagu.

Sanaag: Oo haddeer anagu waa yaabanahay oo waxaanu leenahay. Waar nimanku dawlatan iyo xukuumadatan ay ka cabanayaan halkay joogtaa? Anagu abaal baabaanu ku qabi lahayn midhaa haddaanu kol uun wax xukuumada oo Somaliland ah aragno. Anaka hal meeyar(mayor) baanu leenahay oo kaasaa iska kaaya xukuma, usna inta badan Hargeysaabu iska joogaa uu.

Sool: Horta niman yahow waa idin sallaanay. Annaka qoladayadatan Dhulbahante canaanta waxbaanu ku leenahay haddii cabasho jirto oo waxoogaa waatii aanu yar maqmaqnayn aanu ee kol xagga u kacnay ee kolna xagga u kacnay ee arbushka iska yar jiray uu. Haddiise laga tegi waayo laba xaalo labada midna ma oggolin aanu. Horta waa midi inaan kuraastii hoggaanka dalka midna aanaan hayn ma oggolin oo nama qabato ay. Waa ta labaade ninkakan Gudabiirsay(samaroon),anaguna magacooda ma karno iyna Dhulmahante ayay na yiraahdaan oo magacayaga ma karaan aye, ee magacayaga Isaaqa lacagta kaga gurta misna meel allaale muul uu uu ula kaco aan la aqoonin ee aan buraashad noo buuxin wax ka fil roon daaye, dheg xumo ayay nagu tahay ee arrinkaa wax ha laga qabto oo Isaaqow ogaada anaga xoolahiinni nama soo gaarin ay. Haddii kale kufurtu billahi waa waxaanaan oranayn waar Ina Xaabsadow laanta ku dhufo misna oo Pintilan baad sheegaysaaye shaydaan laan ku dar gobolka.

(gobolada kale la soco qoraalka xiga)

Waar maqribkii baa soo dhow eh intaanan shirka gobolada idiin dhammayn aan sheekadii Yuusuf Tallaabo iyo gaalkii aan idiin dhammeeyo:

Gaalkii: Height?(dhererkaaga waa intee?)

Tallaabo: you don’t see me? Very tall. My grandfather was very tall like that branch. Three men could not put his side on the ground (ima aragtid miyaa? Aad baan u dheeray. Awoowgay hooyo ayaa nin dheer oo laantaa leeg ahaa. Saddex nin dhinaciisa dhulka ma dhigi jirin.

Gaalkii: Occupation? (mihnaddaadu waa maxay?)

Tallaabo: Deputy minister of justice. I hate human rights people. I see them i destroy them. Specially when the president says so. (wasiir ku-xigeenka wasaaradda Caddaalada ayaan ahay. Kuwa xun xun ee xuquuqda aadamaha sheegta inay difaacaan baan aad u necebay. Gaar ahaan markuu madaxweynuhu igu diro )

Gaalkii: why? (waayo)

Tallaabo: they have very long mouth. This is Africa you don’t inter the government’s sea. (af dheer oo intaa leeg bay kula soo gelayaan. Xukuumadda baddeeda miyaa la gala meeshu Africa eh)

Gaalkii: You said your father’s name was the Mad Issa? (awal ma waxaad tidhi aabahaa waxa la odhan jiray Ciise Waal?)

Tallaabo: Yes. Why? (haa. Waayo?)

Gaalkii: It is Ok. What is your marital status? Are you single, married, divorced or widowed? (ma doob baad tahay,ma xaas baad leedahay,miyaa kala tagteen xaaskii,miyay kaa dhimatay?)

Talaabo: what you mean. I marry I open. I marry I open. I marry I open. All the dead mujaahidiin girls, i marry I open. Now I am married. They need a man.(yancii side dee? Waan guursaday oo waan furay. Oo waan guursaday oo waan furay. Hablihii mujaahidiintii dhimatay dhaleen oo dhan baan guursaday oo furay. Nin bay u baahan yihiin hablahu. Iminkana xaa baanleeyahay.)

Gaalkii: Oh my God! Let us have a break. What would like to drink? (Innaa lilaah. Waar aan yar nasanne. Maxaad cabbaysaa?)

Tallaabo: Drink?You have some big man’s drink? (sharaab nin weyn mahaysaa dee?(iljebis))

Gaalkii:What is big man’s drink? (waa maxay sharaab nin weyni?)

Tallaabo: You know sir. Stop playing. All English know big man’s drink.( iska dhaaf cayaarta waad garnay aade. Ma Ingriis aan aqoon baan jiray sharaab nin weyn?)

Gaalkii: Sorry. I do’t know but we have tea,orange and apple juice.( waan ka xumay ma aqaan laakiin shah ,liin macaan ama tufaax baanu haynaa.)

Tallaabo: I drink tea. We say “Men are tea and women are talk.” (shaaha ii dhiib. Waxa layidhi.”ragna waa shah dumarna waa sheeko eh”

Waa inoo qaybta kale. Haddii Eebbe idmo.

A.Geeljire

Kala war la’aa

DALJIRE

Kala war la’aa

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.

Dubbe: Waar yaadhaheen. Berigii hore Ilaahay iyo Cambaro Madow ayuumbaa kala war la’aan jiray. Iminka dad badan baa kala war la’

Dolaal: Waar Brazil oo Talyaanigii 3 iyo eber ku dirtay ma aragtay?

Dubbe: Eeg hadda iminkuu sheekada bedeliye. Mayee waxaan arkay Rayaaloo eber ka keenay Kuwait sidiisii. Awal been yar oo xun baabu sheegi jiray oo odhan jiray qadiyadii baan gaadhsiiyay iyo martiqaad rasmi ah ayaan ka helay iyo wax lamid ah. Iminka mid yar oo amiir ah ayuumbuu dayaarad la raacay soona celiyay markuu waxoogaa jeebka ugu soo shubay. Waar ma buskuu Oodweynaa saw ma dhergo.

Doolaal: Waar inaaderow maalin uun siyaasaddan iyo waxan naga daa oo sheeko kale keen.

Dubbe: Waar midkeena siyaasad la’aan noolaanmaayee wax kale ma haysaa? Hay qalin daarine aan dadka kala war la’ kuu sheegee dhegeyso.

Doolaal: Waa ayo dadkaad sheegaysaa?

Dubbe: waxaan arkay Obama oo duqsi dilay oo dad reer maraykan ahi yidhaahdeen xaal ka bixi duqsigaa aad dishay. Waxaan idhi Alla kala war li’inaa. Anaga duqsigii iska daayoo maalin walba askarta ina Rayaale intay qof disho ayaan cidina buus odhan. Iminkana meydkii baabu cashuur ku soo rogay.

Doolaal: ”Waraabow boo doo xagga cadka u bood.” Baa la ydhi. Maysku qaadday? Haye.

Dubbe: Waxaan arkay reer Oodweyne oo todoba sanadood Ina Rayaale abaal ka sugayay oo is lahaa maruunbuu sidii nin weyn abaalkii soo celin doonaa codkii aydin Siilaanyo uga eexateen oo intuu soo maray yidhi. “waar dalkaan soo maray oo dhan idinkaaba ugu waddo wanaagsane iska aamusa. Cashuurtana gurta.” Waxaan idhi Allah kala war la’aa nimanka “fighting force” ee isu haysta inay dalkaba masuul ka yihiin iyo ninkan intuu codkoodii qaatay ku yidhi iska aamusa . maxayse cashuurta ka qaataan. Xoolo ayay lahaayeen oo kuwiina iibkoodii wuu joojiyay eh.

Doolaal: Dee isagu ma dalkoo dhan buu waddooyin ka samayn karayaa. Ta kale mar hadday Cawil iyo Siciid Sulub meesha marayaan ma cod buu ka waayayaa waa ku khasban yihiin inay u codeeyaane. Siciid Sulub baa farta iyo foodhi ugu yeedhayaa nimankaad sheegayso eh.

Dubbe: waxaan arkay Berbera oo haddana dhagax kale ku dhacay. Ina Rayaale oo aan Djibouti baasaboor ka qaadan baynu odhan jirnay dekeddii buu u xidhay Djibouti oo Ina Cumar Geelle ayuu la shaqaynayaa. Bal ka warrama “tiiyoo lax qalatay?” waaba isagii oo u sii habranayaa oo xaaska baasaboor uga qaaday maw malaynayasaan dekeddii buu dhisi doona. Wuxuu yidhi shirkad Faransiis ah ayaan wadaa oo dekedda dhisaysa. Waxaan idhi Alla kala war la’aa ninkan dhagaxa sita iyo dadkan xishoonaya ee uu nacasyada moodayaa.

Doolaal: maxaa isku xidhay baasaboorka iyo dhismaha dekedda?

Dubbe: Waxaan arkay Rayaale oo Burco ku leh Giimbaarkaan idinka beddelaya, haddana. Waxaan idhi Alla kala war la’aa Burcadan sullkii ay khadka doorashada dari lahayd labada sannadood kor u sii haysay iyo ninkan is leh Jaamac Biin baa cod kuu keenaya.

Dubbe: Waxaan arkay Ina Waran-cadde oo saaxiibkay ah oo cid walba fulay ku sheegaya. Isaxaaqii buu fulayo ku sheegay. Ina Cali Waraabe ayuu fulay ku sheegay, mucaaridkuu buu fulayo ku sheegay. Waxaan is idhi malaa timahan cad ee weyn ee madaxiisa ku yaal ayuu bulbushii libaaxiisa ku tiil mooday. Waxaan idhi Allah kala war la’aa wasiirka iyo dadkan masaakiinta ah ee Gacan libaax harraadku ku jaray ee uu haddana leeyahay Ina Rayaale saddex goor doorta oo Distoorka u fura.

Doolaal: Wasiirka wax qabtaana kaa amaan heli mayo.

Dubbe: Waar dhegeyso. Waxaan arkay nin Siciid Caddaani la yidhaa ee Hablaha yar yar ee suxufiyiinta ah cunahaas uun ku dhegaya sidii guduudanaha. Waxaan idhi Alla kala war la’aa Afhayeenka iyo rakii raggii hablaha dhalay.

Doolaal: Halkuu haddana inala maray?

Dubbe: Waxaan arkay Madaxweyne ku-xigeenkii oo arrin Ina Xaabsade hoosta ka wato ka hor yimi oo maayarkii “Laaska” shaqadii ku celiyay. Waxaan idhi Waar kal war la’aa ninka gobolkaba dambaaba ee kolna Puntland ku dara kolna Somaliland iyo sheekhan fooxa shidanayaa ee aan ri’ gees ka ridi karini.
Doolaal:Ha wadhleeyo oo kolba meel haysku qaado.

Waa inoo mar kale haddii Eebbe idmo.

A. Geeljire

Marxuumow Cigaalow

DALJIRE


Marxuumow Cigaalow

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.

Dubbe: waxa la yidhi “nacas waa ayo Iyo waa adigu aan ra’igaaga diido.”

Doolaal: Anigu taa hore uma maqal ee maadigaa samaystay?

Dubbe: Oo maxaad ku garatay ninyow? Maantaabad ugu caqli weyneyde.

Doolaal: Iska dhaaf waxaan ku gartay oo maxaad uga jeeddaa maahmaahna maahe?

Dubbe: Inaadeer Doolaal nacasow waxaan arkay anigoo maalinba qofkii aan diido ku sheegaya nacas. Nacasnimadii baa meelna ku joogi weyday. Waxaan arkay qaar UDUB ah oo ay ka mid yihiin Jug soo-dhacay iyo Muxumed Aw Axmed oo Ina Cumar Geelle u dabaal degaya oo leh Walaal Ismaacilow dalkaagii waxbaad u qabatay ee anagana noo qabo iyagoon aan kii ay doorteen ee ay hoos yaacayeen odhan karayn wax noo qanbo. Markaasaan idhi waar raggu nacasaysanaa. Salaadiintii bay ila gashay. Waxaan maqlay Suldaan Moaxamed suldaan C/qaadir oo suldaanka Somaliland sheegan jiray oo leh Habar Jeclo ha la laayo. Waxaan idhi nacasaysanaa suldaanku muxuu ku hadlay? Waxaan arkay Xaaji Cabdi Waraabe oo aan weligii nacasnimo lagu sheegin oo leh Suldaanku waa sax ee Habar Jeclo ha la laayo. Waxaan idhi waar odaygu.......... waxaan arkay anigoo badhaasuqa tv iiga Huutuga Ruwaandha ee Madaxtooyada laga xukumo dhegeysanaya waxaan idhi “Alla nacasaysaniyaa bal waxaan dheysanayo eega.” Dadkii oo dhan baan soo dhammeeyay aakhirkii Mujaahid Cali Guray oo saaxiibkay oo nin aan jecelay ah oo mujaahid xalaal ah oo xor ah ah oon nacasnimo meelna u soo marin ayaan arkay isagoo Mujaahidiin kale wax ka sheegaya isagoo Ina Rayaale taageeraya. Waxaan idhi waar mujaahidku nacasaysanayaa. Horta markasaan gartay inaan nacasba jirin, adiga mooyaane Dolaalow, ee qofkii aan diido fikirkiisa ayuumbaa shaw aan nacas u qaan dadkuna waa ila mid.

Doolaal: Allaylehe adigaan kugu hubaa nacasnimo. Ma ninkaa qof walba nacas ku sheegaya.

Dubbe: Waar iska daayoo waxaan ku weydiiyay Ina Rayaale Sponsor kii maw yimi?

Doolaal: Sponsor kee?

Dubbe: Iska daayoo ma haysa warka isaga iyo Marxuumkii Cigaal sheekada dhex martay markuu Berbera tegey?

Doolaal: Dee waa runoo adigu BBC gooniya baa leedahay oo kuu warranta eh. Maxaa dhex maray?

Dubbe: dood dheer baa dhex martay. Dhegeyso.

Rayaale: Marxuumow Cigaalow
Mudanii i doortee
Marduufkaan gadaayiyo
Mijintii dhibteedee
Hore iiga mariyee
Madaxweyne qaran iyo
Iga dhigay masuulkow
Adaan maanta kuu imi
Cigaal: Maqalkay cuslaadaye
Marduufkaad gadaysaa
Kii daba musbaarkiyo
Murruq dadara waakee
Duca qabe maxaad tidhi
Meeqaan ku siiyaa
Rayaal: maya maya kumaan odhan
Taasi waa markii hore
Nimaad meel u dhiibtoo
Magacawday weeyaan.

Cigaal: Midhahaa tamuuxdiyo
Malyuun way ka badan yiin
Inta aan mid liitoo
Dadku kaba mashiiqsado
Meel sare u dhiibo
Madax aan ka dhigayoo
Miisaan u yeelee
Magacaagu waa kuma
Waa maxay muraadkuna?

Riyaale: Daahir magacu weeyaan.
Cigaal: Daahir? Daahir? Daahir?
Wait a minute!
If i am not mistaken
Yacnii aanan mushteegin
Waa ninkii Daahir miskiin
Ee aafadii musuqay
Een maal uu urusho
Oo halkaa marsho daaye
Medad oo dhan lahayn.
If I am not mistaken
Waa ninkii mansabkii
Macbuud uu iga qaaday
Masallaa dhigtayee
Illaa qaaya mafsuuday
Ee middle east ka carbeed
Iyo Masar daaro ka jeexday
Waar muxuu murmuraarmay
Uu muqmuqii dibi yeeshay
Maxaa maanta ku keenay
Bal muraadkana sheego

Rayaale:Xeebtaad moofada mooddo
Milicdaa i gubaysa
Waxaa maanta i keenay
Mahad aad igu leed iyo
Waa muquuno abaale
Midigtaada bal keen.

Cigaal: Ciyi waagi ka muuqday
Maya baa la yidhaayoo
Maqdac baan ka xigaaye
Horta maanka ka saar.
Midh kalaanse jeclaayoo
Maqalkiisa rabaaye
Dalkii aad majaraa
Maamulkiisa hoggaanka
Mayalkaw qabateen
Mari oo bal warkiisa
Daruuraa madadmadaw iyo
Malluugaa ma hadheeyey?

Rayaale: xxmmmmm. Uhu uhu. Xxxmmm.
Waa ilaah mahaddii
Mawluun baa naga fiican.

Cigaal: what is the matter with you?
oo maxaa dhacay dee
Ma kol baad mergetaa?

Rayaale: Mar mar baan yar saxdaayoo
Midhkii aan odhan laa
Ka cad uu i maraaye
Hadda waa never mind
Oo maa calaysh iska dheh.

Cigaal: Mahad eebe u daaye
Midh midh iigu jawaaboo
1. Mashaariic ma hesheen?
Mise beenta malaasan
Ee sida maanlada tuulan
Ayaa soo mutuxdaanoo
Masaakiinta dadweyne
Ee codkoodii muquunshay
Waxaan meeshaba ool iyo
Maweelaa ku saabtaan?

2. Mushatiirkiisa bagaashle
Marsadii cammirrayd
Ma shidaa dekeddii
Mise waabay madawdoo
Mar horaa laga guuray?

3. Maatadii dulmanayd
Biyo aad u macaan iyo
Ma helaan manfcooda
Mise waaba la moogyay
Hadduu mawdku dilaayo?

4. Dhallintii muruqiinna
Maskaxdiina ahayd
Mihnad ay cilmigooda
Ay ku meel mariyaanoo
Macaash ay ka helaan
Miridhkiiba ma siisay
Mise waa mucurtoonoo
Badahaa madmadawbay
Miidaamaa ku galaanoo
Mawdka waajahayaan?

5. Adhigeenii mudnaa
Maraakiibtii carbeed
Malaayiin ma gurtaanoo
Kharash aanad malayn iyo
Mood ma kaaga tagaan?
Mise waabad mamnuccdoo
Marinkaad uba diidoo
Manfacooda Mamaasan
Iyo majeerteenbaa kala goostay?

6. Musuqii mindi dheeriyo
Maqas mawla tagteenoo
Muunaddiissa ma goysay
Mise waaba mubaaxoo
Madhaxii dalka tiiliyo
Ninkaan maatada boobini
Waa miskiin doqon ah?

7. Magacood ha jiro oo
Muuqood ha joogee
Kuwii soo mujaahiday
Gunno iyo masruuf iyo
Dawo maradka biisiyo
Ma helaan daryeel mudan
Mise mooji baad tidhi
Muraad iyo dan baan gelin
Oo Abboogaa miskiinkay
La meeqaan yihiinoo
Way meehanaabaan

8. Mudducigu maddaacali
Hadduu maago eedee
Garsoor madax banana iyo
Sharci muran la’aanoo
Miisaama doodiyo
Ma helaan xaqsoor mudan
Mise waabay murugtoo
Meesha xaakin joogaa
Maafiya godkeediyo
Dulmi minankii weeyaan?
Rayaale: Midhadh aan badnaynoo
Mayal adag ma sheegine
Miyi iyo magaalaba
Dadku way mafsuudeen
Kulli maashi xaal iyo
Maa ya khaalif weeyaan
Money talks weeyaan
You know what I mean?
Waa innoo mar kale haddii Eebbe idmo.

Kydbaday qofba si kuu maqal

DALJIRE


Kydbaday qofba si kuu maqal

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.


Dubbe:
Waaryaadhaheen, miyaa weli aragteen ama maqasheen madaxweyne isagoo kursiga ku fadhiya baasaaboor qaxootiya xaaskiisa dal kale uga soo qaada? Ina Rayaalihii aynu lahayn war iminka Djibouti maxaa laga tusay shaw nin baasaboor xaaska uga raajicinaya ayuu ahaa. Ma dal sharaftiisii oo dhan dal-ku-gal ku-meel-gaadh ah la siisto ayaynu aragnay? Haye. Ciyaar baad moodaysaan. Markii la weydiiyayna wuxuu yidhi. Way degenaan jirtay dalka oo waraaqay ku lahayd. Horta inagu marwada waa inagu ceeb inaynu soo qaadnaa laakiin waa madaxweynaha ninkaynu ka hadlaynaa. Gabadha dhaafa warkeeda.

Doolaal: Waar..Waar qaadka ha nagaga joogsanin..waar muxuu la xiiqsan yahay qofku... waar xaggaa nooga baydh baasaboor layne. Horta fadhiiso intaanad hadal daf nala soo odhan. Ta kale halkaad ku raagtay maanta?

Dubbe: Waar naga durug moojiye. Saacaddaasaanu lugaynaynaaye.

Doolaal: Oo maxaad la lugaynaysay, waxaaban ku arkayay adigoo kuwii yaryaraa ee aad adeerka u ahayd horsocda eh?

Dubbe: saw tu yar oo aan adeer u ahay oo markay soo rawaxdo halkeeda iska soo lugayn jirta maan soo dhaafinayn waddadaa Madaxtooyada ee la yidhi waxa jooga nin hablahaya yar yar cunahaas uu la ledaya.

Doolaal: Oo muxuu ahaa kaasi?
Dubbe:Waxa la yidhi Madaxtooyada ayuu afhayeen ka yahay oo Siciid Caddaani baa la yidhaahdaa. Miyaydaan maqal tii yarayd ina Casayr in dirqi lagaga riday? Waar bal hablaha ninkaa ka ilaashada. Ahaaaaa! Waar ma Guduudanaa? Wallahi in wax walba la arki.

Doolaal: Waar ma ninka odayga ayaad ledahay hablahuu laynayaa. Waar isla yaab.

Dubbe: waar meeshu Gobabkii Ina Igarre ayay noqotay ee iska aamus wax ma ogid Habeen. Horta todobaadkii dhowaa waxa wada cajiib ah ayaa inna soo maray. Miyaan is lahaaba wax aad la yaabtaan baa idiin hadhay.

Doolaal: Waar adiga waataan Yaabane kuu bixiyay ee maxaad la yaabtay,haddana?

Dubbe: Waxaan la yaabay waxaan arkay Ina Rayaale oo Siilaanyo iyo Ina Cali Waraabe cilmi ugu faanaya oo leh waxba garan maayaan. Waxaan xusuusty sheeko gaalaad. Waxa la yidhi nin qareen ah oo meel tuulo ah ka yimi ayaa New York yimi oo xafiis weyn ka kiraystay. Isagoo xafiiskii fadhiya ayuu nin soo gelaya arkay markaasu intuu taleefnkii dhuftay isagoon cidna la hadlayn iska dhigay nin qof kala hadlaya arrin uu qareen uga yahay. Wuxuu yidhi. “Haa. Waa sidaa arrinku.. way soo dhammaatay arrintii..adigu markaan dhammeeys tiro inta yare e xaal xaalka ah saddex million adigaa leh shanta kalena waa aniga. Ok. Waa inoo sidaa. Thank you.” Taleefankii buu dhigay. Ninkii soo socday oo soo gaadhay mar hore oo dultaagna intuu beenta shubayay ayuu ku jeestay oo yidhi. “How can I help you? Maxaan kuu qabtaa?” ninkii wuxuu yidhi. “shirkadda taleefanada ayaan ka socdaa oo inaan taleefanka kuu geliyo ayaa lay soo diray.” Hadda waa taleefankii uu iska dhigayay nin ku hadlaya. Iminka Ina Rayaale taleefankaas ayuu inoogu hadlay markuu Siilaanyo iyo Faysal tacliin u sheeganayo.

Doolaal: kkkk. Waar naga aamus afku ku go’ye. Wallaahi anagii buu naga qoslin qaadhay. Haye. Maxaad kale la yaabtay?


Dubbe:
Waxaan kale oo la yaabay caqliga c/lahi cirro ee maamuuska iyo aragtida ka arradan. Waa ninka yidhi mucaridka cidina uma diidin inay xafladda yimaadaan cidina ma casuumin hore iyo dib toona. Wax kale iska daayoo miis maqaaxi ku yaal oo aad fadhido ayaad qof kale ku tidhaadaa soo dhowow oo fadhiiso. Xaflad wal oo la agaasimayo ama heer qoys ha ahaato ama heer qaran eh waxa gundhig u ah in dadka la rabo inay yimaadaan loogu yeedho. Tusaale. Haddii walaalkaa inantii bixinayo ama inakiisu guursanayo waad ku wargelinasaa inuu yimaado munaasabadda. Odhan maysid ha u sheegin ama ha yimaaddo ama yuu imane.

Dubbe: Waxaan kale oo la yaabay qolooyinkayagan mucaaridka ah. Waxaan kula yaabay. Waxaanu nidhi oo ku eedaynay Ina Rayaale waa tuug hantidii qaranka madhiyay oo lunsaday waa beenaale aan midh xalaala aqoon waa axdi (cahdi) laawe, waa kelidii taliye sawaaban haddana waxaanu u qaylinaynaa waxbuu noo saxeexi waayay. Ma waxa la arkay qof tuuggii xaday yidhaahda ii saxeex inaanad dib ii xadayn? Waar yaa ilaahay yaqaan. Heshiisku af iyo qoraalba wuu gala. Qofka aan aaminka lahaynina labadaba wuu jebiyaa. Waar meesha ha nagu waalina ee doorasho daba gala Ina Rayaale war isuguma keen ahddana eh.

Doolaal: Allaylehe maruun qaladkiina sheeg. Waar waxaad ka warrantaa waadigii beerta xorriyadda tegey maalintii dhoweyd ee khudbaddii Madaxweynaha ka warran.

Dubbe: Waa yaabka afraad. Waxaan la yaabay dadkii aanu meesha wada joognay isku khudbadba maanaan dhegeysan qaarkood. Anna waxbaan maqlayay iyana wax kale ayay maqlayeen.

Doolaal: side yacni?

Dubbe: Anigu sidaan u maqlayay aan kuu sheego:

Mudane iyo marwooyinba dadkiina falan ee isa soo lug gooyay ee filaya inaan waxay jecel yihiin u sheegow waad salaaman tihiin. xaflad nin ka maqnaaday waa nin shir ka duday. Nin shir ka dudayna wuu siigo yar yahay. Markaa horta aniga waxba iga qaadi maayaan mucaaridku hadday maqnaadaan iyo haddii kaleba. Saleebaan Gaal qudhiisa ayaanan garanayn wuxuu muraayadda madaw iigu soo xidhay ee uu iga soo doonay.

Waxaan rabaa inaan hadalka idiin qodabeeyo oo dhawr arrimood wax ka taataabto:

Caafimaadka:

Walaalayaal daarihii dawldu lahayd ee dhakhtarku halkoodii bay ku yaallaan weli oo maanan iibin eek u bushaaraysta. Haddii aydin adeeg caafimaad u baahataan waa inaydin soo iibsataan waxii alaabo loo baahan yahay oo dhan dhakhtararada lacag siisaan sii laydinku daweeyo dhakhtarka. Qolada dhakhtarrada waxaan farayaa inay dadka la saayiraan oo wax ka dhimaan; ayaan ku talin lahaa.

Caddaaladda: Kuwa na leh guddida nabadgelyada ha la baabiiyo waa qaar umaddani iyo dalkani dn ka lahayn. Haddaan baabiino sideen u xidhaynaa dadka nagu mucaarid noqda? Maxkamadaha waa run inaan fara gelinno oo sidaan rabno wax u xukuma nidhaahno waayo duruufta ayaa nagu kalifaysa oo dal yar oo la ictiraafin baan nahay. Dadka leh maxkamda laaluush baa nalagaga qaada way qaldan yihiin waayo shaqaalaha maxkamadaha mushaharku kuma filna. Kuwa leh kiisaska nalooma dhameeyo muddo dheer waxaan leeyahay. Awalba camal maydaan hay nee iska hor taagnaada. Anigu caddaalad sidaa ka wanaagsan garan mayo. Nin tu dhaanta hayaayi doorashada ha iga helo aniga waa lay doortaye.

Waxbarashada: Dhallinyaro badan baa wax inoo baratay bay ahayd waxaan ku talin lahaa shaqo ha loo abuuro dhallin yarada.

Dhaqaalaha: Dalkani dhaqaale laga hadlo oo laysku qabsado ama waxbaa laga musuqmaasuqay la yidhaa ma leh baan qabaa anigu. Waxaanu wax ka daynaaba waa intaa yare e dekedda,iskaraab yar oo naqan,intii adhiga ahayd ee aanu dhawrka qof ku xisaabinnay ee ninba qalinka dhinaciisa ka soo qaatay. Maxaa soo hadhaba? Haddii laga egi waayo waa shirkaddaa Total ee haamaha iyo dhawr balood oo dan guud ah. Intaa hawlaha qaranka ayuumbaan ku fulinaa bay ila tahay.

Lacag bay xukuumaddu soo daabacatay bay yidhaahdeen. Haddaanaan soo daabicin raggan Guurtida maxaan siin lahayn? Su’aal weejaan meesha ku jirta. Maxaan siin lahayn soo mucaaradku nama jiidheen? Maxaan xaaska ku dhoofin lahayn? Maxaan carruraha iskulada debedda kaga bixin lahayn. Lacagtii adkayd inay qaalli noqotay lama socotaan? Jaraa’idka adduunka akhrista ayaan idinkula talin lahaa.

Macdanta iyo Biyaha: Ilahaybaa dadka biyo siin kara ee anagu roob ma keeni karno. Rig baan soo amaanaysannay bay ahayd wixii aan ku qodi karayne wan ku qodnay ahayd. Haa way jirtay inaan beertayda Camuud ku taalla idhi ceel uga qoda laakiin waxaan idin xusuusinayaa inay beertaydu dalka ka mid tahay oo biyo looga baahan yahay. Kuwa sida xun wax u sheegayaa ayaa soo qaada dhawrkii dhallinyarada ahaa een ku dilnay riiggii ay is hortaageen. Anigaa amarka bixiyay bay ahayd waayo dalkan cidbaa loo doortay oo xilkeeda lagu aaminay. cid kale oo waan kula maamuli tidhaahda aqbalimaayo. Doorasho xor ah oo xalaal oo diiwaangelin leh, sida xeerku dhigayo ha ku helo kursiga ninkii u bukaa. Dalkani distoor buu leeyahay.

Dhanka macdanta. Dhawr shriakdood baan wax la saxeexannay bay ahayd wax badani weli nagama soo gaadhin. Baahidaaaba iska badan wax sidaa u sii buuran maahin.

Jidadka: waxaan maqlaa jidad ama waddooyin baa xun. Horta waxaan idiin sheegayaa nin aan laankruusar wadan ayuumbay wadadu ku xuntahay. Gawaadhida iska bedela ayaan anigu ku talin lahaa. Qurba jooggan waxaan leeyahay lacag noo soo dira oo jidadka soo dhisa.

La soco qaybta dambe....
Waa inoo mar kale(maalmo gudahood) haddii Eebbe idmo.

A. Geeljire

Rajo iyo Rayaale

DALJIRE


Rajo iyo Rayaale

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.


Dubbe: Guurtidu Seesar (saucer) bay noo ahayd intaanay doorsoomin badideedu

Doolaal: What you mean?

Dubbe: What you mean adigu? ma markaad afarta midh ee Ingriisiya igu tijaabin jirtaybaa? Ingiriisi xumadaasi waa tii Yusuf Tallabo fiisaha loogu diidaye. Mar dambe ayaan taa Tallaabo kaa sheekayn doonaa iyadoo dhane.

Doolaal: waar iska dhaafoo maxaad u jeeddaa baan ku idhi

Dubbe: Eeg. berigii hore shaaha waxa lagu soo shubi jiray koob Ruugbuur la odhan jiray oo seesar lahaa. Markaa, marka uu inanka maqaaxidu shaaha soo qaadu haddii uu yara ruxmo ,siiba ka shaqada ku cusub ee yara ciirciirayaa ama itaalka daran lehi, wixii ka daataa seesarka ayuu ku daadan jiray. Ta kale marka uu shaahu kugu kululaado seesarka ayaa lagu shubi jiray oo lagu qaboojin jiray oo ama koobka dib loogu celin jiray ama inta fartaa murdisada iyo ta ku xigta sida maqaska dhan loogaga qabto dhanka kalena suulka hoosta laga geliyo ayaa kor loo soo qaadan jiray iyadoo far yaradana kor loo taagayo oo la cabbi jiray shaahii ee yar defey. Guurtida iyo madaxdhaqameedyadu waxay inoo ahaan jireen seesarkaas oo kale oo marka arrimahu kululaadaan ee waxa koobka siyaasadda ku jiraa inagu kululaadaan ayaynu iyaga ku qaboojin jirnay. Iminka badidoodii iyagii baa koobab sufur ah oo wax kulul lagu soo shubayo oo aynu ku gubanayno ah. Markaa side buu arrinkeenu u qaboobiba? Marka Suldaan ama Xaaji Cabdi oo kale dagaalkii sokeeyo Ina Rayaale daraaddii ay is yidhaahdaan dib u soo nooleeya maxaynu ula yaabaynaa Walax-Cireed Jug-soo-dhacay iyo Cawil iyo kuwa aan weligood dad laysku gubo mooyee aan si kale u ceeshin?

Doolaal: Waar waxaa iska daayoo kordhintii Guurtida ma aqbalaysaan mise aqbali maysaan laydiin joojin maayee?

Duube: Waxa kale oo aan la yaabay umaddan aan dulmiga ka hadli karayn ee qofka dulman uun sii dulbuuxinaysaa. Bal wixii dulli iyo daaquud ahaa ee nabada nabaddada guri jiray. Wixii oo suldaan iyo oday nabada odhan jiray mid qudha oo xabaddii Axmed Siilaanyo lagu riday ka hadlay ma jiro. Tii Faysal Cali Waraabe lagu riday ka hadlay majiro. Ninkii Xabadda ku riday Kulmiye ee la xidhay ee markiiba Rayaale sii daayay cid ka hadashay ma jirto. Raga ku xidhan nin bay ku yidhaahdeen xaaskaagaad magan uu ahayd ee aan xabbad ridin cid ka hadashay ma jirto. Sidii shinbirtan hadalka dadka ku soo celisa ayauumbay kelmed keliya maqleen oo soo celiyaan. “nabadda nabadda” waar nabddu waxay ku fadhido barta dabadeed waxaa ilaaliya garan maayaan.


Doolaal:
Oo adigu weligaaba yaab baad ku jirtaye miyaanu kula yaabaynaa. Ma wax aanad la yaabin baa jira?

Dubbe: Wuxuu yidhi orgigii “xilahayagii baa ilaahay xilo baas ka dhigay.” Maxaanu samaynaa dalkayagii iyo dadkayagii baa Alle sidan ka dhigay. Waxaan la yaabay. Bal Maxkamaddan Sare ee ninkii nin feedhaa ka soo ashkatoonayo sidii shookiga ee waraaqda u soo qoraysa eega idinku. Ma waxaan la yaabin baa? Waa tii maxkamadaha ugu dambayn lahayd ee aaaaaaaakhirka laysula iman lahaa ee eegi lahayd in sharcigii la soo maray oo sii haboon loo fuliyay. Tolow kuwan dagaalkii sokeeye ka hadlayaa miyaanay waxaa arag?

Doolaal: Maxaa ka macno ah Kollay maxkamad ayuumbaa loo ashkatoon lahaaye?

Dubbe: Waar adigu awalba caqli maad lahayne warbaan kuu hayaa dee.

Doolaal: Hoos u dhigoo. Ma jagaa? Halkay ku taallaa? Indian Lineka hay odhan. Hay dhowaan halkaa yaan lafahayga lay cawarine. Belo ayaa ka higle halkaase.

Dubbe: Iimaanka lagaa qaad. Oo kuwii horeba waxba kama hayside ma qaar kalaad weli raadinaysaa? Ma awrkii Wasiir Nuux Sheekh cunay baa ku jira Indian Line ka?

Doolaal: Waar kii baanu qof moodnay. Weligaaba war wax laga dheefayo maad hayn. Waar ka bax arrintaa dhulka oo iska wado nacnacdadaada.

Dubbe: Horta intii Kulmiye mudaharaadayay anna bulshada ayaan rikoodh kula wareegayay oo rajada ay Rayaale ka qabaan baan wax ka weydiinayay.

Doolaal: oo dabeedna?

Dubbe: Nag. Waday oo waday oo waday oo cid ninka rajo ka qabta inuun inuu wax soo kordhiyo ayaan waayay. UDUBtana ku dhehoo. Waaba habaar kani.

Doolaal: Oo yaad wax weydiisay eek u dhegeysta adiga.

Dubbe: Waar dhegeyso:

• Guurtida intii u codaysay baan ugu horreeyay. Kuye.”waar waydinkan lixda bilood ugu dhuftay ee waxoogaagii uu idiinku ballan qaaday uun inuu idiin dhamaystiro rajo ma ka qabtaa?’ “Mooshin baanu ka soo saarayna shir jaraa’idna waanu qabanaynaa.” bay yidhaahdeen. “
• UDUBtii baan idhi “waakan oo loo kordhiye ee inuu dhaqdhaqaaqo oo wax idin taro aydin ku hawl gashaan rajo ma qabtaan?” “taa ha ka yaabin.” Bay yidhaahden.
• Qolo dhallin yaro ah baan u tegey. “waar ninkii loo kordhiye inuu shaqo idiin abuuro Rajo ma ka qabtaan?” waabay igu qosleen. “oo adeer miyaad sillantay mise dalkaad ku cusubtay?” bay yidhaahdeen .
• Adhiilayaashii...... markay indhaha iga qaadeen anigoon bujuu weli odhan bay yidhaahdeen “Dubbow rajo kama qabno adhi inta ninkaasi joogo ee ha harraadin.” Waar kuwani waaba quluubal caarifiin baan idhi.
• UDHIS oo rag badan oo aanu saaxiibnahay ku jiraan baan u tegey. “inna inuu Ururrada siyaasadda fasaxo oo aydin NGO nimada ka baxdaan rajo ma qabtaan” baan idhi. “oo idinkuunbaanu idinka soo cadhoonee kan ma war baa nagu seeggan Dubbow?” ayay yidhaahdeen. “Waar rajo ma leh.” Ayay raaciyeen.
• Qolol Mujaahiiddana ayaan weydiiyay inay rajo ka qabaan inuu joojiyo taariikhda halganka ee uu aasayo. “maya.” Bay yidhaahdeen.
• Wakiilada ayaan wediiyay inay rajo ka qabaan inuu xisaab xidh keeno. “haba sheegin.” Bay yidhaahdee.
• Ciidamada Qaranka ayaan weydiiyay inay rajo ka qabaan inuu derejo u sameeyo. “Baabacadaa...” ayay yidhaahdeen.
• Wakiilada gobollada bari ayaan weydiiyay inay rajo ka qabaan inuu lacatii aafada soo celiyo oo gobolada bari wax ugu qabto. “hayaaaaay... waa wareeeey’ bay yidhaahdeen.
• Dadweyne meel ku urursan ayaan daf soo idhi. Waxaan weydiiyay inay rajo ka qabaan inuu: 1.musuqa joojiyo 2. Inuu idaacaddii keeno 3.inuu berbera wershadihii ka dhisayo. 4. Inuu Odweyne waddadii ka samaynayo 5.inuu Ciidagale Gobolkii siinayo. 6.inuu biyo soo saarayo. Inuu laydh dadka u gelinyo. 7 inuu joojinayo dhulka umadda ee uu iibinayo. 8. Reer Boorame Marreexaanaynta ka daynayo waxba yuu tarinba eh. “iska hadlow Ina Igarre.” Bay igu yidhaahdeen
• Wadaaddo isla kaaya soo taagay baan weydiiayay inay rajo ka qabaan inuu dalka shareecadii uu ku ballan qaaday ku xukumayo. “Lacnatu laahi cala Daalimiin.” Bay yidhaahdeen.
• Islaan ooyaysa ayaan joojiayay oo maxkamadda ka timi. Waxaan idhi ee ninkii Ina Rayaale loo kordhi ee inna inuu maxkamadaha hagaajinayo oo aad caddaalad hesho rajo ma ka qabtaa? “caddaabtii Alla Ruubo ee Rayaale haygu soo qaadin.” Bay tidhi.
Waa inoo markan marka xiga haddii Eeebbe idmo.

A.Geeljire

Shir Jaraa’id

DALJIRE


Shir Jaraa’id

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.


Dubbe: Waar maanta maxaa u iman weydeen shirkii jaraa’id ee aan qabtay ee aan warsaxaafadeedka ka soo saaray?

Doolaal: kkkkkk. Ma adigaa shir jaraa’id qabtay? Waar shirka jaraa’id ha caayin.

Dubbe: Oo waayo anigaaba guddoomiye mafrish ahe? Miyaanad arag taagow wasiirro ku-xigeenno, marka laga reebo axmed Xaashi, ayaa qabta shir jaraa’ide?

Doolaal: Oo hadday qabtaan xil qaran bay hayaan ee adigu maxaad haysaa?

Dubbe: Waar xil qaad iyo mirqaan baanu haynaa anaguba ee dhegeyso waxaanu nidhi iyo siduu u dhacay:

Dubbe:
Xxxmmm. Ha lays dhegeysto. Hadda yar kala fadhiisa adeer waan bilaabayaaye. Xxxmmm. Dhammaan bahweynta saxaafadda Somaliland intiina halkan nagu soo sharaftay iyo inta maqanba salaam baan u soo gudbinayaa iyo mahadnaq. Waxa kale oo aan rabaa inaan muujiyo sida aan uga xumahay sida xun ee ay xukuumadda hadda jirtaa ula dhaqanto saxaafadda iyo hawlwadeenadeeda. Gaar ahaan xadhiga iyo garaaca iyo gacan ka hadalka ka baxsan sharciga ee la idiin geysto idinkoo hawshiina xalaasha ah ku guda jira. Waxa xusid mudan Curad, taaftirihii wargeyska Yool oo dulmi lagu xidhay iyo labadii sawir qaade ee midna lagu gaaraacay Dacarbudhuq midna Madaxtooyada horteeda. Waxaan hubaa in idinka iyo dalkaba loo hiilin doono haddii Eebbe idmo.

Intaa dabadeed wax yar baan ka odhanayaa xaaladda siyaasadeed ee dalka ka taagan ka dib su’aalaha ayaan idinka qaadayaa oo aan ka jawaabi doonaa. Waxa kale oo aan idin xusuusinayaa anigu inaanan ahayn siyaasi laakiin aan ahay muwaadin caadi ah oo hadalkana sidiisa u yidhaa beelahana magacyadooda ugu yeedha oo aan ku sheegin “beesha daantaa iyo beesha gobolkaa” iyo wax la mid ah. Markaa hadalada qaar ha ka nixina xumaanna haw qaadanina.

Waxa aan ugu horreysiina waxa jira dhawr nin oo Habar yoonis ah oo Ina Rayaale u adeega xukuumaddiisana xilal ka haya oo caadaystay , mid yar oo Ciidagale ah oo marmar qaladamana ku dar, oo caadaystay inay mar walba ka hadlaan dagaalkii sokeeye ee Isaaqa dhex maray iyagoo Ina Rayaale isle difaaca ama taageero u raadiya. Waxa kale oo isna daf inna soo yidhi oday isna Habar Yoonis oo ay kuwaasi keeneen oo Jug-soo dhacay la yidhaa oo isaga oo aan faraxalanba gacanta uun sixniga xaaraanta la geliyay oo halkoodii ka miisay. Haddaba waxaan leeyahay waa iga su’aale ma af reer bay ku hadlayaan mise af xukuumadeed iyo af Ina Rayaale?

Hadday af reer is leeyihiin ku hadla waxaan xusuusinayaa inaanay reerka metelin ee ay Ina Rayaale u shaqeeyaan isla markaa Habar Yoonis ay xisbi walba ku jirto markaa wixii mawqif reer ah hal xubin bay ka yihiin ee arrinta reerka haw dhaafan geedka iyo golaha reerka. Habar yoonis hadday Isaaq wax sheeganayso way taqaan halka Isaaq laga helayo iyo waxay ku odhanayso.

Waxa kale oo is weydiinle dadkan ay ku sheegaan inay dagaalkii sokeeye ee isaaqa masu’uul ka yihiin maxkamaddee ku xukuntay masuuliyaddaa? Goormaase inta gole la soo fadhiisiyay la caddeeyey cid masuul ka ah dagaladii sokeeye ee Isaaqa? Iyagu waxay ahaayeen waxba halkan ka odhan mayo maanta.

Waa ta labaade hadday ku hadlayaan afkii xukuumadda iyo Ina Rayaale. Dee adeer nama qabato ayaanu leenahay. Maanta Ina Rayaale markuu 7 sanno Madaxweyne ahaa ee dadku sharaf ku doorteen ee uu xukumayay haddaanu cod ku doonan karayn mar kale wax uu u qabtay umadda iyo horumar uu gaadhsiiyay midna, dee maaha inuu Isaaq isku diro oo nabarradooda fadho oo qolofta ka qaado. Nama qabato adeer midhkaasi. Hadduu diido inuu ka waantoobo iyo inuu dib uga noqdo oo ku joogi waayo qarannimo guud iyo dadka oo uu walaaleeyo? Waxaanu leenahay ogow Isaaq iyagaa iska kaa xiga ee xamaasad ha gelin. Haddii kale dee waxaanu ku odhan Gadabuursinimadaadu ka deeqdo. Ma ceeb baa midhkaasi dee illayn hadalka lagama sinaystee adeerayaale? Weliba ku darso oo Samarroonna halka uu ka joogo wuu is og yahay oo waxaan dhib iyo ceeb ahayn oo uu soo kordhiyay ma jirto. Weliba iyaga waabuu u Mareexaaneeyaa qaarkood.

Waxa kale oo aan Ina Rayaale weydiinayaa. Waar UDUB miyaanay Habar Jeclo, Habar Awal iyo Arab iyo reeraha kale ee Isaaq ku jirin oo aanay ku taageerin? Halkaad ka waalan tahay markaad qaar leedahay reeraha soo aflagaadeeya amaa colaad abuura ee misna ay xisbigii kugula jiraan isla reerahaad isku diraysay?

Xubnaha Habar Yoonis ee xisbiga UDUB ku jira ee aan ahayn kuwaan sheegay waxaan leeyahay sida reer Somalilandba yihiin xisbi walba dadka in baa ku jirta waana laydunku ixtiraamayaa halkaad ku jirtaan idinkuba sidaa dadka kale halkay ku jiraan ugu ixtiraamaysaan oo muwaadiniin waajibkoodii waddaninimo gudanaya ayaad tihiin laakiin waa inaydaan raalli ka noqon in sifo beeleed laysugu kiin diro dadka aydin wada dhalateen ee guud ahaan reer Somaliland. Codkiinana aan lagu helin keliya Habar jeclo iyo Habar Awal iyo Arab naca Xubnaha kale ee UDUB ee aan Habar Yoonis ahayna waxaan leeyahay. Nimanka iskala hadla oo waxaad tidhaahdaan. Waar adeer haddii Habar Yoonis cid wax ka sheeganayso dagaaladii sokeeye ku saabsan sifo reer ha ugu tagto ciddii ay wax ka sheeganayso ee xisbiga nooga daaya waxan. Haddii kale ordoo cuqaal iyo suldaano noqda oo cimaamado qaata oo xisbiga ka baxa. Bal yaabkan kaalaya.oo nimanku waa caynkee ficil daranaa.

Beelaha Somaliland guud ahaan waxaa ugu baaqayaa walaalnimo iyo wada jir iyo is cafis dhab ah. Isku duubni la’aan dalkeenu jiri mayo. Waar ciddaad doontaan codka siiya oo yaanay taageeradiinu colaad iyo nacayb ku salaysnaan ee talo iyo tilmaan ha ku salaysnaato iyo calool xaadhan.

Waxaan si gaar u tilmaamayaa inaan xumaanta Ina Rayaale Isaaq ka dhex wado marna wax loogu qaadin beesha uu ka soo jeedo ee Samarroon ee sida umadduba ugu hungooday ugu hungooday hoggaankiisa. Xaqiiqaduna waxa weeyey loomaba qabsan karo waayo keligood may dooran kursigana kuma hayaan. Waxa kale oo aan ku baraarujinayaa inaanay xumaanta Ina Rayaale saamayn silbi ah ku yeelan ruux beeshiisa ka soo jeeda oo raadsada ama u tartama madaxnimada dalka ee uu xaqa buuxa u leeyahay.

Ina Rayaalena waxaan leeyahay waxaad ilowday dagaallo badan oo Isaaqa soo dhex maray oo aad codad ku heli lahayd ee aan ku xusuusiyo. Khaakhuulkii Awal iyo Garxajis, kii kale ee Habar Jeclo iyo Habar Yooonis, kii Arab iyo Sacad Muse, kii Caloola Cad,Isdaba roor,Huwan,ninkii Yoonis ee Isaxaaqo Qoton ku dilay, kii Reer Waraabe ee Cabdi Xirsigu Dilay,ninkii Sacad Yoonis ee ninka Biciido Dilay,Qoladii reer Caddaawe ee ninka reer Sahal dishay,Reer Shirdoonkii Xaajiga Gadhka Yogolka ku dilay,dagaalkii Darroor ee HY iyo Ciidagale,ninkii Udurixmiin ee ka Qori Jarato dhaawacay,reer Gobdoon iyo Cabdi Ciise, afartii nine e Ba dhulabante ee doorashadii 1969kii la dilay, “mitid fara yar midhihii bataa kama macaashaan.”, kii reer Dalal ee ninka beer Baho cumar beerta ku dilay. Intaas iyo boqolaal ama kumanaan kiis oo kale oo Isaaqa dhex maray mid walba sanduuq cod ah baad ku heli ee soo hadal qaad.

Nac Allaba..... Ilaahay kuu barakeeyay ee miyaad ka waayaysaa? Hays nacasayn.
Intaa haddaan sidaa ku dhaafo oo aan muranka siyaasiga ah ee dalka ka taagan “midh dhaanwade” ku darsado. waxaan taageersanahy mawqifka odhanaya yaan Ina Rayaale mar dambe loo kordhin ee cid dhex dhexaada ha loo dhiibo. Waayo? Ina Rayaale intii uu kursiga hayay Distoorka qaranka sida dhulka ayuu ugu dul socday oo ku tuntay. Markuu lacagyow iska daabacdo wuu jebiyay. Markuu maxkamad nabadgelyo oo Baarlamaanku xaaraantinimeeyay dhaqan galkooda joojin waayay wuu jebeiyay. Markuu shirakado ajnabi ah wax iskala saxeeday Baarlamaankana keeni waayay wuu jebiyay. Markuu muwaadiinta iska xidhxidhay wuu jebiyay? Markuu muwaadiingta laayay wuu jebiyay? Markuu hantida umadda boobay wuu jebiyay? Markuu xisaab xidh keeni waayay wuu jebiyay? Markuu miisaaniyaddi Wakiiladu ansixiyeen ku dhaqmi waayay wuu jebiyay?

Markaa ma laba qodob oo keli ah ayuumbuu si khaldan u akhriyaa. Eeg adeer sharciga marka la samaynayo wuxuu leeyahay wax la yidhaa afka Ingriiska “the Purpose of the law” oo ah ujeeddada laga leeyahay xeerka. Taas oo marka kelmadahu si cad u fasiri waayaan loo adeegsado fasiraadda xeerka. Sida qodobkan odhanaya madaxweynaha iyo ku xigeenkiisa waxa beddili kara kuwo doorasho ku yimi. Ujeedada kumay jirin in doorashada ogaan iyo ula kac iyo xilgudasho la’aan dib loogu dhigo oo dabadeed lagu dhuunto erayo muhmal geli kara. Ujadeeda xeerku waxay ahayd in doorasho la qabto dabdeed xilka lala kala wareego. You understand? Anigu sidii Ina Rayaale idinn odhan mayo xeerka soo barta laakiin waan idiin sheegayaa si aad daka ugu gudbisaan idinkoo mahadsan.

Raalli ahaada waan ku yar dheeraaday haddana wixii su’aalo ah ayaan diyaar u ahay. Meel walba adduunka kal sarrayn,kala da’aweynaan iyo kala mudnaan jirta aniguna taas anigoo raacaya waxa saxaafaddeena ugu da’aweyn wargeyska Jamhuuraya. Su’aasha koobaad Jamhuuriya ayaan siinayaa.

Jamhuuriya: Madaxweynaha marka muddadiisu dhammaato 6da April wuxuu sheegay inaanu xilka ka degeyn adigu waxaad raacday mawqifkii xisbiga Kulmiye ee ahaa waa inuu ka degaa isla markaa ciidamadii iyo xooggi dalka oo dhan isagaa gacanta ku haysta horena wuu adeegsaday oo dad ku laayay iminka wax iska hortaagayaa ma jiro inuu mar labaad adeegsado maxaa ka filaysaa inuu sameeyo ama maxaad ka odhanaysaa arrintaa?

Dubbe: Waa su’aal wanaagsan. Laakiin waxaan kuu sheegayaa maalinta waqtiga sharciga ahi ka dhaco waxaan ugu baaqayaa ciidamada inaanay amar ka qaadan. Haddii ay ka qaataan ma noqonayaan ciidamo qranan oo sharci ah ee waxay noqonayaa ciidamo xisbi. UDUBna waxay noqonaysa xisbi hubaysan sharciguna ma oggola xisbi ama qabqable dagaal oo hubaysan. Distoorkuna muwaadiniinta wuxuu u fasaxayaa inay naftooda iyo hantidooda ka daafacaaan cidii sifo sharciya isu hubaysa ee weerarta.
Haatuf: Horta anagu saxaafad ahaan sidan aad u hadashay u hadli kari mayno oo beelaha magacdhebi mayno laakiin waxaa ay sheegaan raggaa aad tilmaantay qaar ka mid ahi inuu Ina Rayaale ku jiifo dhabta beeshooda. Maxaa ka jiraa arrintaa?

Dubbe: Waan maqlay inay yidhaahdaan dhabta HY buu ku jiifaa. Laakiin runtu waxa weeye. Kuma jiifo ee dhabta Cawil buu dhuusada ka nuugayaa. Wuxuu ka Helaa buuse leeyahay.

Ogaal: Hadday Guurtidu u kordhiso Madaxweynaha maxaa yeelaysaan?
Dubbe: Dee horta waxaan leeyahay haw kordhinina laakiin hadday dhacdo guddi baanu u saari ka soo talisa.
Ogaal: Oo ma waxaad leedahay waxba meel noogama yaalaan?
Dubbe: Dee su’aalaha dadka kale u daa. Hal su’aal qofkiiba.
Geeska:Xisbiga Mucaaradka ee UCID waa kala mawqif duwan tihiin oo iyagu doorashada waqtiga loo qabtay way oggol yihiin iyo inuu Madaxweynuhu sii joogo. Arrintaa ma ka wada hadasheen?
Dubbe: Adeer aniga ma dabyl-la-hadal baad igu ogeyd?
Saxansaxo: Qoladiinan mucaaradka ah gaar ahaan Kulmiye ma isu aragtaan inaydaan dadka si cad uga dhaadhicin inaydaan doorashada diidanayn laakiin xukuumadda in loo kordhiyo uun diidan tihiin.
Dubbe: Wallaahi arrinkaasi anigiba waa igu yar mudnaa laakiin madaxda xisbiga ayaa taa ka jawaabi.
Waaheen: shirkan iminka madax qaran baad ku aflagaadaysay qabyaalad iyo qudhuna waad ka hadashay ma loo qaadan karaa inaad adigu mashaakilka ka mid tahay?
Dubbe: Ma adeer. Mashaakilka ka mid ma ihiye ninka madaxweyne sheeganaya ee maanta Isaaq isku dirkiisa cod ku doonaya ayaa mashaakilka wada.

Waa inoo toddobaadka dambe haddii eebbe yidhaahdo.

a. Geeljire

Dalaggooda

DALJIRE


Dalaggooda

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.

Dubbe: waaryaadhaheen. Waar bal nimanyow markaa daawanaysaan bahalkan la yidhaa talafishanka(tv) carruurta iska fogeeya oo waxaa kor u odhanaysaan u fiirsada.

Doolaal: Oo waayo? Maxaad ku keentay?

Dubbe: waxaan ku keenay. Kan Cabdillaahi Cirro ee Wasiirka Arrimaha beentu, waxaan u jeedaa arrimaha gudahu cirro iyo wax ma leeyahay? Tv ga iyo wax ma ka muuqdaa uun? Had iyo jeer been iyo wax ma ka sheegayaa? Kulmiye iyo wax ma hafrayaa? Ilaahay yaab iyo wax ma noo keenaa? Shaw anoon is ogeyn ayaan idhi been weynaa. Saaka ayuumbaan mid yar oon dhalay masaajidka geeyey. Oday koofiyaddii iska qaaday oo cirro badan ayuumbuu farta iigu fiiqay. Ku ye. “ Aaboy. Been weyn, been weyn.” show wuxuu moodayaa in cirrada been la yidhaa.

Doolaal: waar aflagaadada madaxda waanu idinku naqaane wax kale ma haysaa?

Dubbe: Oo maxaad ka yar ka sheegaysaa anagaaba iminka markaanu aragno gof guudka iyo gafuurkuba cadyahay is nidhaa tolow ma c/lahi Cirro oo kalaaye. Waar iska aamu ninyow. Qolayadan reer Hargeysa beenta sidaa u mutuxan maanaan sheegi jirin ee qayaxan. Waxaanu naaqaanay ta xaddaarada la socota ee afka reer magaalka lagu yidhaa al kidib al abyad. Eeg. waxaanu odhan jirnay. Lacagtii ma hayo oo baankii baa xidhnaa iyo. Carabkii aan xoolaha u diray baa inankiisii curad dhintay oo maqan iyo markabkii baa degey iyo waxaan la soo taaban Karin oo wax lagu kala basrinayo. Tv iina ma jirin ee hal qof uunbaad u sheegaysay. Ka ku yidhaa xaaji beenta naga daana mid gideyr ah oo agtaada taagan ayuumbaa budh la fuuli jiray. “waar ma xaajiguu beenaale ku dheegayaa?” Waa maxay wasiiradan iyo madaxweynayaashan bahashii xalaashaday?

Doolaal: Horta laba arrimood baynu labadeena qoloba leenahay. Anaga markaa na yar qabataan baanu nidhaahnaa “nabadaa nabadda” idinkuna markaanu idin qabanno ayaa tidhaahdaan “beenta beenta” ee ma is deynaa?

Dubbe: Horta waxbaa ka yar jira taase. Wasiiradii iyo madaxdii kale ee hadashay isku wada mid may ahayn. Cali Asad waxba muu dhimin in kasta oon garan waayay wuxuu ugu qaatay inuu Ismaaciil yare isaga la hadlayay. Axmed Xashina sax iyo qalad tuu doono ha ahaa dood buu soo jeediyay oo wuxuu yidhi Kulmiye ayaa doorashada dib u dhigay. Taana hadal baa ka furan. Laakiin ninka Cirro cid u warranta garan mayo. Weligiina wax caddayna ma keenin eedna ma joojin. Waar ina Waran Cadde iyo Abiib Tima cadde iyo Garaad Cismaan timaha madoobaysta yaa yidhaa belaa dhacday eh.

Doolaal: idinkuba intaa been baa naga sheegaysaane maxaa taayada tilmaamay? Yaa idinka been badan?

Dubbe: Waar heedhaha Somaliland tu waa riwaayad. Bal ma waxa aragteen C/lahi cirro oo ina la hadlaya oo leh mujaahidiintii dalka xoraysay lexejeclo uma hayaan ee anigaa uga lexejeclo badan. Oo haddana leh taariikhdaa is qoraysa. Tolow taariikhda ma UDUB baa qalin u soo iibisay iminka? Mise UDUB baa iskuul ku dartay taarikhda oo iminkuun bay baratay sida wax loo qoro taariikhdu? Waxaanu aragnay Ina Ducaale oo yidhi. “waxa lay sheegayaa inuu jiro xisbi waxoogaa dacari hayso.” Dee waa runtiiyo illayn inalama jog oo haraggiisa ayuumbaa inoo muuqdee wixii loo sheego iyo wuxuu ku daro ayuumbuu yidhaahdaa. Waxaynu maqallay Ina Rayaale iyo Cawil oo midba meel ka yidhi. “ma cid baa samada laga keenayaa xukuumaddii dadku doortay ayuumbaa joogaysee.” Horta nimankaynu u dudaynaa waa nimanka sidaa u kibirsan ee u haysta inaan dalka cid kale oo xukunta laga helayn samada oo cid laga keeno mooyaane taasina aanay suura gal ahayn. Waxa kale oo aynu maqallay khasnaddii Booliska ee xarunta taallay oo la xaday intay xafiisyada Kulmiye ku warwareegayeen. Waxaynu maqallay Serverkii oo aynu kala garan weynay inuu tusbaxii dheeraa ee Jamac Sweden tiriyay iyo inuu codbixiyeyaal tiriyay. Waxaynu maqallay in xisbiyada loogu yeedhay in hawshiisa la bilaabo sidii heshiisku ahaa oo hadana la yidhi waanu dhamaynay ee iska daaya. Waxaa waxaaba ka darnaa Cawil oo leh xoolaha dadweynaha waan ka ducaystaa oo aniga iyo Madaxweynuhu midkaayana afkaa ma saaro. Haddaba miyaynu qosollaa mise waynu oaynaa?Waar yaa ilaahay yaqaan? Waar dalkii mee? Waar dakii maye?

Doolaal: Yaa kugu yidhi Booliskaa laga xaday khasnad?

Dubbe: Waar waxaa iska daayoo ninkaa maantoo dhan lahaa gabaygii Ina Rayaale qaybtiisii kale noo sheeg baan u sheegayaa noo kaado. Haa inaadeer. Gabayga sidaan hore kuugu sheegay aniga nin Cabdi Kariim Baanday la yidhaa ayaa ii sheega. Waxaan is idhi mallaa isagaa tiriyay ee Ina Rayaalena ma tiring. Wuxuu yidhi buu yidhi:

“Dalaggooda weeyaan wasiirradu eegga dabadeede
Digtoonow, dib ujeeso iyo waa kala dareeraaye
Dadkaa yidhiye waa inay ducada qaataane
Dirkii ba’ Cawil baase diiday amarkiiye
Inakstuu da’dii Quufla iyo kuwii Dura ka sii joogo
Ood daaxuur gaboobiyo abees duudka sare mooddo
Misna inuu Dubur haw ka xulu oo dego ka dheeraaye
Doorkanse waxaan ka biqi inay la duushaaye
Dab uu oogo iyo sharbaa loogu daw galaye
Ma daneeyo diin iyo salaad deeq Allana mooge
Daacadnimo waa tuu ka tegey naaska dabadiiye
Dig wuxuu ka siiyo dhac buu derajo moodaaye
Daaman jiirle waa nimaan xumo ka daalayne
Dacwad kiisa xoolahaa dadkee laygu daba joogo
Keligay dadweynaha ma dhicin daarna maan gadane
Deynkaan u qoollahay badhbuu geystey debedaaye
Uu weliba buug daabacii iiga digayaaye
Mar haddaanu duul asqo ah iyo doqonba waayeynin
Danaakilo kolay ku tahay deriskan baasheenna
Degdeg wuxuu u heli qaaruu duufsado eh
Giddigoodba dawladaha qarniga waw dantood jire eh
Diiwaankuu ugu wada jiraa una daloolaaye
Hadba wuxuu la sii duulayaa war u dahsoonaaye
Sirri daari baan ahay xogtii inay durreeyaane
Waa iga dardaarane tolow yaa u diga maanta

Doolli galay bakhaar ninkii daaska cunay buuxa
Derejada ninkii ku helay duminta reerkooda
Waagii dillaacaba ninkii duqayda caayaayay
Dakanada waatuu u galay ani daraaday eh
Sidii dirays la qubay ama cal la soo daadshay
Derbi jiifku haddaanu rabin duugga uu yahay
Dulli qabe Ina Ducaalena ha tago doxorre weeyaane
Dibad iyo halkuu ka yimi dib ha ugu sii laabto
Dabka dheriga haw soo shido hana dul taagnaado
Duubi hiliba digaag iyo bariis dumarka haw saaro
Daangada saloolkiyo laxoox duban ha soo siiyo
Digsiyada ha maydhoo dabeed daaradda ha fiiqo
Markuu cadho dareema bacdii debedda haw qaato
Darka ceelka dooxii ha tago dawlis ha u tuurto
Aakhiro danteede ha durduurto maaxdoo dawo ha soo laaco
Derbiyada ha raacee maruun aniga hay daayo

Waa inoo toddobaadka dambe haddii Eebe yidhaado.
A. Geeljire

Beynii Wa Beynak...Afkeenu Waysu Ammaan

DALJIRE


Beynii Wa Beynak...Afkeenu Waysu Ammaan

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.

Doolaal: Cawil wuxuu yidhi.....

Dubbe: waar u kaadi u kaadi. Waar anaga Cawil baa wax yidhi ha na odhannin.

Doolaal: Oo waayo?

Dubbe: Waayo waa maxay? Cid Ilaahay ma abuurtay oo wax kala garanaysa oo wuxuu Cawil yidhaahdo rumaysata ama wax ka soo qaadda ayaa jirta? Haddaad Somaliland ka soo heshi qof keliya oo weligii ballan uu u qaaday sidiisa ugu fulliyay anaa berri qaadkaaga qaba. Adna waxaad na leedahay lixdankii buu ka sheekaynayaa. Waar adeerow waxkale sheeg. Maxaa inankii sawirka qaadayay ee Dacarbudhuq joogay loo dilay? Ka sheekee. Iminka dalku ma sharci buu leeyahay mise casaabado budhcad ah ayaa tuulo walba ka dillaacay? Lacagtii dadka laga dhacay ka sheekee iyo dumarkan raadku galay ee saqda dhexe laga sii daayay jeelka ee baxsaday. Ka sheekee doorashadan dib u dhacday intaad kolba anaga been noogu celcelinayso.

Doolaal: Waar muxuu isla maqiiqayaa maanta? Waar waa ku sidee?

Dubbe: Maya. Anagoo beentiinii hadda joogtay khaati ka joogna ayaad been lixdankii dhimatayna noogu daraysaa ood doonaysaa inaanu dhegeysanno. Mase ogtahay inuu Cawil iska ilaaliyo inuu is qaniino?

Doolaal: waar muxuu leeyahay? Oo siduu isagailaaliyaa?

Dubbe: Wuxuu isaga ilaaliyaa inuu is qaniino suntan afkiisa ka buuxda ayaa ta maskoo kale ah. Markaa hadduu is qaniino way dilaysaa?

Doolaal: waar naga tag inaad waxaa wax dhaama sheegeyso ayaanu moodaynay eh. Haddaanse Cawilba iska daayo. Maxaad ku diiddeen hadalkii Wasiirka Wershadaha ee ahaa ha la wada tashado?

Dubbe: Awel miyaanad igu odhan kaasi beryahan anaguu hoosta nagala socdaa oo Ina Rayaale qawda ayuumbuu maqashiiyaa?

Doolaal: Waar bal aamus. Shuuush. Adiguna waxaad ku xumaatay xantii yare e laguu sheegaba mafrishkii baad ka sheegaysaa. Ninka waynu yar xamannay sir yarna waan kuu sheegay ee ma ku qayli baan ku idhi?

Dubbe: Dee haaye imaad odhan beynii wa beynak iyo between you and me iyo yay ku dhaafin iyo afkeenu waa isu ammaan iyo waxba toona. Reer magaalka haddaanad odhan beynii wa beynak wixii wa la sheegayaa dee.
Doolaal:Waar waan loo noqon doonine iska daayoo; maxaa iminka yeelaysaan doorashadii dib u dhacdaye?

Dubbe: Maxaanu yeelaynaa? Dee ina Rayaale wuu iska tegeyaa.

Doolaal: Iska hadle. Oo siduu u tegayaa?

Dubbe: Nin C/abdi Kareem la yidhaa. Magaciisa labaad sheegi mayo oo Buurmadow baa haddana xidhaya eh ayaa igu yidhi Ina rayaale oo gabyaya ayaan maqlay oo le:

Waxba adigoon dardaarwerin Calow iina digin maanta
Dar Allaba waan u tegi dhowaan oo duubtay gogoshiiye
Derajada faalkaan ku helay diirsi laga waaye
Digta waraabahaan ka jaray iyo waxaan dibiyo moofeeyey
Daafaha magaalada waxaan daadshay adhi meyda
Falkaan duugay kuwaan dooxa dhigay kuwaan daboolaayay
Dirirdhabe sheekhii ka yimi doorka celin waaye
Sida dundumo waataan in badan daarta yuururaye
Waataan dambiilkuun sitay een deynka buuxsadaye
Daf hadduu i soo yidhi waqtigu doorashana keenye
Dadku haduu soo hinqado oo foodka lagu daadsho
Daliilkii baan hayaa oo codkii laysu dacareeye
Dareenkayga taan qabo haddii Daayin kaba yeello
Oo dadweynuhu yidhaa runtii kumaba doonayno
Waa qodob distooriyaa markakaa inaan dawaafaaye
Dani seeto weeyee haddaan degelka soo dhaafo
Oon sii dabayshado hulleel Dilana aan gaadho
Nafta waan deberi oo fadhiga diiday baan odhane
Dura sidii aan ahaa intaan dunidu ii waalan
Degtaba qaad waan u ridan oon dadarta iib geyne
Waxse doodaydu tahay oo runtii daashay madaxayga
Ayax duul baa la yidhi da’ hore dulinse sii reebye
Daba dhilifka dillaal iyo mallaal wixiiyo daaquuda
Dulligiyo basaaskiyo kuwii deyrka hoganaayay
Tolow yaa damiir laawayaal diran afmiishaarka?
Duubab sharafle suldaanada dadkiyo madax la soo doortay
Tolow yaa duqay iyo garaad diidi kulankooda?
Hadba yaa daaqaddii xumayd dib uga soo riixi?
mid derderan duuflaalkiyo habeen yaa daafta hore seexin?
ugaasku dabuubtuu na yidhi amase diiwaanku
"Allahayow nin iidaran" siduu ugu dardaarmaayay
Yaa uurka dabi oo haddana afkii qosol ka doondooni?
Dembi ma leh reer tolkii hadday derejo siiyeen
Anuunbaa ku deyrane waa horay dib uga qaadeene
Jidh damqada hadduu leeyahay oo xumo ka diiraayo
Ma dileen walaalkii intuu duul abaabule
Dibjirkiyo kumuu soo direen dooxya jiifyada eh
Disti gubatay yaa Buurmadaw daallinka adeegsan?
Dusduska iyo beentii ayuu doallar kaga qaadi?
Yuu diradiraalaha ku gubi doorkan la ogaaye?
Wakiiladu xisaabteen doonayaan dibudhac weeyaane
Dakhligiisa buuxiyo arliga dahab wixii yiillay
Dalka xoolahiisiyo hantida waan dudubiyaaye
Dekaddii Berbera yaa cashuur diirran ka xambaaran?
Doonyaha gingiman yaa kallun diraya oo dhoofin?
Danta guud yaa dhul cuni oo shacabkii soo deyran?
Deelqaaf iyo afxumo runtii la iga doorroone
Darbinteeda se beentaan cid kale igula doodayne
Daaraan dhismayn yaa dhagxaan dabaqyo soo tuuli
Dadku gar ay leeyihiin iyo hadduu sheegto danahiisa
Darandoorri yaa marin rasaas ama dabaabaadka?
Yaa duudsiyi xaqiisana haddaan aniga lay dooran?
Suxufiga warkuun duuba ee daacadnimo sheega
ee difaaca qaanuunka iyo sharciga diiradda u qaatay
Dulmi yaa ku soo xidhi oo habeen dooxa ku garaaci?
Halkaa markuu marayyo ayaan idhi waar naga kala daa. Bes bes....
Waa inno toddobaadka dambe haddii eebbe idmo.

A. Geeljire

Maxaabiis Dagaal

DALJIRE


Maxaabiis Dagaal

By A. Geeljire


Dubbe iyo Doolaal duqay weeye magaalo oo dalkooda ilaasha. Waa laba aan kala daalin dariiqna aan wada qaadin. Midba duubka wanaagga dushaasuu ku sitaa iyagaaba is doortay.Waa laba aan debec yeelan oon hadal diirkaba saarin deelqaafna wuu ka dhacaa. Haddana inay is dilaan iyo dudmana loogama yaabo. Waa niman aan dan ka yeelan dadka kay ku arkaan waxay diidan yihiin ee duunkoodu la yaabo derejo uu doono ha yeeshee, kay daafacayaanna inta daaqsinta geela looga soo durki maayo. Ruuxay diiraddoodu haleesho daguugahay ka dhigaan dembina loo qabsanmaayo oo duqoodi Dhanxiirbaa digreetadaa u saxeexay ducana waabu u raacshay. Bartay doodda jilba iyo foodda ay is daraanna waa Danlaawoow mafrishkooda oo ay qadadii dabadeeda iyo duhurka ay ku kulmaan.

Doolaal: Waxaasaa xisbiya dee haddaba oo waxaasaa shir ah. Markiiba dhag iyo dhag baanu ka siinay. Wax diidan maleh wax murmaya ma leh. Eesh calaa.

Dubbe: Maxaa dhag iyo dhag ah ee aad sheegaysaa? Hadda UDUBtiiba halkanay iminka wada yaaban yihiin oo leeyihiin “waar horta maxaynu u codaynay?” waxaan xusuustay mid intuu maqaaxi soo fadhiistay yidhi. “waar koob shaaha oo aan sonkor lahayn isii.” Oo uu kii maqaaxidu intuu si yaaban u eegay yidhi. “oo markaa maxaan kaa iibiyay?” iminkay wax laga iibiyay garan waayeen.
Waar anigu xisbi shiraya ma arag ee Maxaabiis dagaal dad aad moodo oo meel lagu soo ururiyay ayaan arkayay oo iyagoo murugaysan haddana sacabka tumayay. Maxbuuska u weynina wuxuu ahaa Axmed Cabdi Xaabsade. Waaryee. Waar ninku sacab ballaadhanaa. Waa dhammays. Wuxuu ku wareeray gacantii badnayd ee kolba waxaan la garanayn loo taagayay oo mid ka dambeeya ayuu kolba weydiiyaa. “oo hadderna gacanta ma taagaynaa aynu?” Markaasuu ka kalena yidhaahdaa. “Haa.” Markaasu haddana weydiiyaa. “Oo markii hore maxaynu u taagnay heedhe waa i dhaaftay ay eh?” markaasuu yidhi. “ Ina Rayaale ayaynu doorannay.” Markaasu weydiiyay haddana. “ Belo ku degtay. Oo haddeerna kumaynu dooranaynaa aynu?” Markaasu ku yidhi. “Haddeer nin Habar Yoonis ah oo la yiri baasaboor iyo waxoogaa laacaguu sitaa baynu dooranaynaa.” Markaasuu yidhi. “adeer yeelkiisee wuxuu rabo ha sito e, Habar yoonis uun ma yahay uu? Waa u taagaynaa gacanta awal hore waa taagahaynay inaka oon garanayn waxaynu u taageyno eh. Waar ba’a! ‘aar haddaan gartay ninka. Waa kuu Siciid Sulub lahaa qasab baan kaga dhigahayaa Ina Rayaale oo walluusan u diidi Karine. Waar u taag ninka bi’i waaye. Aniga gacantu waabay i xanuunaysay awal horeba haddeerna waa iga sii dartay ay sidaan u taagahayay. Adeer intee gacan taag oo kale ayaa innoo harray?”

Doolaal: Bal waxaad ku hadlayso eeg. halkeed waxaa ka maqlaysay adigu ma shirkaad joogtay mise awliyo ayaad ahayd oo rooxaan baa kuu soo sheegtay?

Dubbe: Hortaa shirkaa maxaabiista dagaalka waxaan ka helay khudbaddii uu jeediyay Jaamac Yaasin, Xoghaya cusub ee la doortay.
Doolaal:Waar ma isagaa hadlayba. Halkaad ka maqashay iyanan?

Dubbe: Waar Faransiis buu ku khudbadeeyay anigana Ilaahay waa i baray bahalka Faransiiska. Wuxuu yidhi. “ Madammes et monsieurs: Je me nomme Djama Yasin (Jamac-jug-soo-dhacay)Merci d’avoir voter pour moi malgre’ le fait que vous ne me connaissez pas. Comme I’ Excellence, le Presidant a mentionne’, je suis citoyen de Djibouti and demeure pre’sentement en France. J ai un passport, qui me qualifie votre Secretaire General.

Doolaal: waar illayn been baa mersii leh. Horta mersii daasi faransiis bay u yar egtahay. Bal macnee wuxuu yidhi haddaad faransiiska taqaan.

Dubbe: wuxuu yidhi. Mudanayaal iyo marwooyin magacaygu waa Jaamac Yaasiin oo ku magac dheer (Jamac-jug-soo-dhacay). Waxaan idiinku mahadnaqayaa sida aydin iigu codayseen idinkoo aan i garanayn horena aan ii arag. Sida madaxweynuhu sheegay waxaan ahay nin reer Djibouti ah oo deggen France. Baasaboorna waan haystaa oo waa runtii. Arrintaas oo sida muuqata ii suura gelisay inaan noqdo Xoghayaha Guud ee Xisbiga UDUB.

Doolaal: Waar Ilaahaaga ka yaab oo waxaanu dadku odhan ha ka samynin. Ma isagaa shirkaba ka hadlayba.

Dubbe: Waar waxba garan mayside horta aan kuu warramee Jaamac Yaasin, yeelkadiisa oo cirka ha ka soo dhaco oo Jug ha soo yidhaahdee waa nin wanaagsan. Waa nin oday ah. Inuu hawshiisa ku guulaystana waan u rajaynayaa laakiin talo yar baan siinayaa hadduu iga dhegeysanayo.

Doolaal: Waar adigu lafahaaga u tasho intaad leeday cid baan la talinayaa.

Dubbe: Waar waanu la talninaynaa dhegeyso. Mise adigaan kuu sheegaa waxa uu meeshaa kala kulmi doono?

Doolaal: Maxaad ii sheegaysaa ee uu kala kulmayaa hawshiisuu qabsanayaa?

Doolaal: Aan kuu sheegee haddaba waxa la yidhi ninkan Jaamac waa nin neceb keli talisnimada oo Djibouti marar badan baa lagu xidhay. Adna xisbigan iyo xukuumaddan uu u soo galay waad garanaysaa. Waxa kale oo la yidhi Jamac markuu xanaaqo wuxuu dadka ku yidhaahdaa kelmadda xayawaan oo uu Faransiis ku yidhaa oo u odhmaysa animaal. Haddaba waxaan kuu sheegayaa inta goor ee uu kelmadaa odhan doono. Wixii hore bikh. Isagana waxaan leeyahay Jaamacow kelmaddaa waad badsanne hoos u dhig.

Doolaal: Maxaa keenayaba inuu yidhaa? Hadduuse yidhaahdo meesha hawl baa ka socota oo meel hawli ka socotana cadho yar laga waayi mayo.

Dubbe: Haddaba dhegeyso. Iminkaba iimaad sii sheegin ha odhan. Waxa dhici doona:

• Marka ugu horreysa ee uu xafiiska tago ayaa lagu wareejin waraaqo deyn xisbiga lagu leeyahay ku qoran yahay oo ka badan $70,000 oo 7 sanno lagu lahaa. Markaasuu yaabi oo odhan “yaah. Waaba animaal kuwaniye. Maxay iskaga bixin waayeen?”
• Markuu salka kursiga dhigo ayay dad ugu soo horrayn inantii shaaha iibinaysay markaasay odhan. “Xoghaye, qaansheegtadan ii eeg, deyn yar baan xisbiga ku lahaa oo illa $474 maraysa oon sugayay 6 sanno. Saaka waxaan sonkor soo siiyo ma hayo. Carrur agoona oo aan haystaana waatay madhaan oonu mid ka hadhin saaka anigoon dab u saarin baan ka ka imi.? Markaasuu odhan. “yaah. Waad cayaaraysaa? Waaba animaal kuwani
• Waxoogaa ka dib buu askarigii kadinka taagnaa soo deyn maamulah xarunta dhexe markaasu odhan maamuluhu. “xoghaye agoontii Muraad baa ku sugaysa oo kiradii aan lasiin 36 bilood(sanadda ayuu bilo u beddelayaa si uu u fudaydiyo)lacagna uma hayno. Markaasuu Jaamac odhan. “Yaah? Oo kiraba lama siin baad leedahay? Oo xaggee lacagteedii ku maqantay? “Madaxtooyada. Xoghaye.” “Yaah? “Waaba animaal.”
• Maamulihii oo bixis u holladay ayaa xusuusan in laydhkii la jarayo oo Wakaaladdi lacagtii doonayso markaasuu soo noqon. “Xoghaye, waxa aan illaabay qoladii laydhka oo tidhi. “haddan galabta naloo keenin 2billion waanu jaraynaa laydhka.” Markaasuu odhan. “Yaah? Oo kooraankana lama bixin miyaa? Kooraan baa la jaryaa Djibouti baan uga imiye. Yaa xakuma kooraanka?” “Xoghaye Madaxtooyada ayaa laga xakumaa. Waxba Maareeyaha ka ku daalin ee toos odayga ugu sheeg.” “oo haddaa maxaa lacagta loo siin waayay? “lacagtoodu iyana xaggaay ku maqantay?” “Xogahaye, Madaxtooyada ayaa laga sugayay.” “wax walba ma Madaxtooyadaa illaa inantii shaaha karinaysay? Xisbigu membership lacag bixiya oo u gaara ma lihin miyaa? Waaba animaal.”
• Madaxtooyaduu iman Jaamac oo markaasay kadinka debedda askartii ku joojin. Darawalkaa odhan. “waar dee waa Xoghayihii xisbiga ee cusbaa. Jamaac Yaasiin weeyaan.” Markaasay odhan. “waar Xoghayena ma ogine adeer dib u qaad gaadhiga. Waamaxay kan sanka naga soo geleyaa? Waar tan anagaa ka xoghaye ahe. Dib uqaad qaadhiga” Markaasuu haddana odhan. “adeer odayguu ballan la leeyahay ee naga fura dee. Waydin side? Sawdinkan na garanaya maaha?” “Madaxweynuhu waa kee? Halkan adeer Madaxweyne ma joogo anagaa ka Madaxweyne iyo wax walba ka ah ee dib u qaad baan ku idhi gaadhiga.” Jaamac baa daaqadda iska dejin. Hadal buu maagi. Darawalkaa odhan. “iska daa anagaa is naqaanee. Islaantii baan geed kaga reebiye. Askartu way baahantahay. Cadceedaasi ku dhinteen cidina wax ma siiso. Iminkana naftoodii baaba halis ku jirta.” “Ma barje ayaynu siin baad leedahay? Albaabka inay furan shaqadoodii maahin? Ma taas bay barje ku doonayaan? Waaba animal kuwani.
• Guduhuu soo geli. Shebeggii daaqadda yar ka sokeeyay oo dad ka buuxu wasiirro u badani oo xidhan oo dhinaca shishe uu ka taagan yahay Afweyne ama Muse ama Cige oo intuba askar guud ahaan edeb badan ah ayuu iman. “saaka lama geleyo. ” Ayuu odhan askarigu. Jaamac baa, illayn waa nin reer magaal ahe, qunyar odhan. Adeer naga fur ballan baan leenahaye.” “saaka weli amar ma hayno. Odaygiina ma soo deginba weli. Halkaa yaan nin qudhi soo gelin baa la yidhi. Wasiirna ku dhehoo. Halkaa iskaga suga Axmed yaraa idiin soo bixiye.” “dee adeer waa 11:45 hawlo kalena waa lahaaye. Waa Xoghayahii ka dheh.” “Xoghaye, waa laguu imane halkaa iska fadhiiso.” Jaamacbaa hoosta ka yar odhan. “tolow kuwanna ma barjay doonayaan dee? Waaba animal.
Halkaasaan ka sii wadi qoraalka xiga. Haddii Eebe idmo.

A. Geeljire